دیالکتیک فقه و واقعیت اجتماعی بررسی قاعده ثابت و متغیر به مثابه الگوی نظام سازی در امر اجتماعی

یکی از قواعد فقهی اصولی که رویکردهای فوق العاده کلامی اجتماعی در آن جاری است، قاعده ثابت و متغیر است؛ قاعده ای که گذشته از غفلت مطالعه آن، نگاه دقیق و تمیز به آن می تواند مبنای نظام سازی و قانونگذاری ارتقایی در جامعه اسلامی تلقی شود. این نوشتار کوشیده است با در نظر گرفتن واقعیت اجتماعی به مثابه متغیر، و اجتهاد در منابع به صورت اصول بنیان و غایت محور به مثابه ثابت، رویکردی نظام ساز را در این قاعده تبیین کند. در این هندسه واقعیت اجتماعی همواره به عنوان موضوع احکام و عمل مکلفان در حال تعامل با منابع و اصول فقه در زمان و مکان خواهد بود. چنانچه این مهم به خوبی تثبیت شود، برآیند این تعامل فقه پویا و کارا در قالب نظام های قانونی برای جامعه خواهد بود. کوشیده شده است با تاکید بر انقلاب موضوعی (محل وقوع قاعده فقهی ثابت و متغیر) و فهم اجتماعی نصوص (به عنوان راهکار کشفی اجتهادی) سازواری نظام واره طراحی شود تا نتیجه مطلوب فقه تقنین، واقعیت سرشت باشد. ازآنجایی که ممکن است در جزیی نگری طراحی چنین الگوهایی اهداف و غایات شریعت ذبح شوند و دچار اعوجاج شویم، تامین فطرت به عنوان اهداف شریعت در طراحی این نظام واره الگو قرار گرفته است.