بررسی خصوصیات ادافیکی، مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی جمعیت های وحشی گیاه گلدر (Otostegia persica B.) در رویشگاه های بلوچستان، ایران

عوامل محیطی از مهمترین فاکتورهای موثر بر صفات کمی و کیفی گیاهان دارویی است. این پژوهش در سال 1397 با هدف بررسی برخی ویژگی های ادافیکی، مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاه گلدر در رویشگاه های طبیعی بلوچستان در قالب طرح آشیانه ای به صورت کاملا تصادفی با سه تکرار به اجرا در آمد. صفاتی نظیر اجزاء اسانس برگ و گل جمعیت کوه بیرک مهرستان نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. مناطق مورد بررسی عبارت بودند از، 1- سراوان (روستاهای کوه سونط و ناهوک)، 2- خاش (روستاهای کوه پنج انگشت و پشت کوه)، 3- سرباز (روستاهای پادیک و مرکز سرباز کلات) و 4- مهرستان (روستاهای زرد و کوه بیرک) بودند. نتایج نشان داد که کمترین (80/7) و بیشترین (50/8) سطح pH به ترتیب در زرد و کوه بیرک از شهرستان مهرستان، حداقل (29/1) و حداکثر (38/4) میزان EC به ترتیب در پنج انگشت و ناهوک، کمترین (53/43 دسی زیمنس بر متر) و بیشترین (73/50 دسی زیمنس بر متر) سطح Na به ترتیب در کوه بیرک و ناهوک، بیشترین میزان N  و P در پشت کوه خاش، بیشترین مقدار K کل، K قابل جذب و بیشترین درصد سیلت در منطقه کوه سونط سراوان اندازه گیری شد. حداکثر فاصله میانگره، طول دمبرگ، طول و عرض برگ و تعداد شاخه های اصلی و شاخه های فرعی در منطقه کوه بیرک شهرستان مهرستان و بیشترین ارتفاع گیاه در منطقه ناهوک سراوان وجود داشت. حداکثر میزان فلاونوییدهای برگ و فلاونویید ریشه (به ترتیب 83/1 و 11/0 میلی گرم کویرستین بر گرم وزن نمونه) و فنل ساقه (86/1 میلی گرم گالیک اسید بر گرم وزن نمونه) در منطقه پنج انگشت شهرستان خاش، بیشترین میزان فلاونویید ساقه و ریشه (به ترتیب 45/0 و 11/0 کویرستین بر گرم وزن نمونه) در منطقه زرد شهرستان مهرستان، بیشترین فنل برگ (38/2 میلی گرم گالیک اسید بر گرم وزن نمونه) و کربوهیدرات ریشه (73/1 میلی گرم بر گرم) در منطقه پشت کوه خاش و حداکثر میزان کربوهیدرات برگ (99/1 میلی گرم بر گرم) در منطقه کوه سونط سراوان بدست آمد. آنالیز ترکیبات شیمیایی اسانس تعداد 12 ترکیب در برگ و 31 ترکیب در گل را نشان داد. بیشترین اجزاء اسانس در برگ و گل به ترتیب Thymol با سهم 12 درصدی و Benzene, 1-(1,5-dimethyl-4-hexenyl)-4-methyl- (CAS)) با سهم 13 درصدی بودند. به طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد در بین جمعیت های مورد مطالعه از نظر تمام ویژگی های مورد بررسی تنوع قابل ملاحظه ای وجود داشت که نشان می دهد عوامل محیطی همانند عوامل ژنتیکی در ایجاد تنوع در خصوصیات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی این گیاه موثر هستند.