کشاکش فرد و جامعه در اندیشه محمداقبال لاهوری

هریک از متفکران اجتماعی که در طول تاریخ زیسته اند برای انسجام بخشی به اندیشه های خود، در میان آثارشان، فرد یا جامعه یا تعاملی از هر دو را به عنوان عصاره و جان مایه اندیشه های خود بیان داشته اند. اقبال با توجه به جامعه نامنسجم و پراکنده ای که در آن زمان هند پدیدار شده بود و مذاهب و فرق مختلفی که وجود داشت، اختیار و «فردیت» شرقیان را در مقابل استعمار، اضمحلال یافته می دید. بر این اساس بازسازی اندیشه دینی خود را بر پایه «فلسفه خودی» بنا نهاد تا اختیار مرده و خودآگاهی ناتوان شده در میان شرقیان را از نو بپیراید و در آن روح تازه ای بدمد، از سوی دیگر اقبال، جامعه را به مثابه حقیقتی عینی نادیده نمی انگارد و درصدد است تا تعاملی میان «فرد» و «جامعه» برقرار سازد، اما با همه این احوال فردیت را مقدم بر جامعه می دانست. برای این پژوهش از روش اسنادی و کتابخانه ای سود جسته ایم.