پیوند سنجش پذیری و بازخواست پذیری فعل الهی از دیدگاه علامه طباطبائی

براساس آموزه‌ای قرآنی، از آنچه خدا انجام می‌دهد سوال (بازخواست) نمی‌شود (انبیاء: 23). مقاله حاضر با بررسی رابطه سنجش و بازخواست درباره افعال الهی براساس تفسیر علامه طباطبایی، تلاش دارد به تبیین تازه‌ای از مبنای سوال‌ناپذیری فعل باری دست یابد. به زبان منطق ریاضی، «بازخواست کردن» محمولی چهار موضعی است: کسی (1) از کسی (2) درباره چیزی (3) در نسبت با معیاری مشخص (4) بازخواست می‌کند. در تفسیر علامه از آیه «لایسال»، موضع چهارم یعنی «معیار سنجش» همان موضع سوم یعنی «فعل الهی» است. از نظر ایشان، چون ملاک سنجش افعال دیگران حکمت و مصلحتی است که از فعل الهی اقتباس شده، بنابراین افعال الهی را نمی‌توان با چنین ملاکی سنجید. بدین‌سان، سنجش‌ناپذیری افعال الهی به‌مثابه شرطی برای بازخواست‌ناپذیری آن قلمداد می‌گردد. این پژوهش علاوه بر بهره‌مندی از ابزار منطق محمولات، برخی مبانی معرفتی در تفسیر علامه طباطبایی در مقایسه با برخی تفاسیر رقیب را نیز بررسی می‌کند تا به تحلیل دقیق‌تری از دیدگاه ایشان در عینیت فعل الهی با حکمت دست یابد.