تجربه زیبایی شناسی هنر شهری، تحلیل چهار تجربه در شهر تهران بر اساس نظریه اعتبار بخشی جان دیئویی

آمیخته شدن هنر با زندگی روزمره مردم، فصل مشترک دغدغه جامعه هنرمندان و مدیریت شهری امروز است. از نخستین دهه های قرن بیستم که هنرمندان با تمایلات متفاوت از فضاهای کلاسیک هنری چون آتلیه خارج شده و به آفرینش «هنر شهری» پرداختند، نقش زیباسازانه هنر و تلقی اثر هنری به عنوان ابزاری برای تولید زیبایی در شهر و ارتقاء کیفی منظر شهری پایدار مانده است. فصل مشترک گونه های هنرهای شهری، ذات هنر است که با هدف نهایی زیبایی آفرینی به میان می آید و با قبول این گزاره، می توان گفت انواع هنرها در شهر، به دنبال تولید زیبایی برای تحقق مقاصد خود هستند؛ اگرچه این مقاصد ممکن است یگانه نباشد. در یک ارزیابی کلی، به نظر می رسد هنر شهری آن گاه موفق است و اهداف خود را محقق کرده که نزد مخاطب، به دریافت و ادراکی بینجامد که مولد «تجربه زیبایی شناسی» باشد. این تجربه را، جان دییووی1، فیلسوف پراگماتیست، محصول فرآیند اعتباربخشی2 می پندارد و معتقد است هنر، در زندگی انسان، مولد اعتبار است. تهران به عنوان بستر فرهنگ ساز کشور، سال هاست عرصه آزمون و خطای مداخلاتی است که با داعیه زیباسازی و رویکرد زیبایی شناسی در شهر اجرا می شود. در نوشتار حاضر، چگونگی تحقق تجربه زیبایی شناسی مورد بحث، در قالب تحلیل چهار نمونه منتخب در مداخلات شهر تهران بر اساس معیارها و شاخص هایی صورت پذیرفته که مستخرج از روش تحلیل تبیین شده در پژوهش است. از نتایج اصلی پژوهش آن است که میزان تحقق معیارهای سه گانه محیطی، بصری و اجتماعی بر اساس شاخص های تحلیل، تعیین کننده کیفیت تجربه زیبایی شناسی در نمونه موردنظر است. با توجه به رابطه فرآیندمحوری که میان اشکال هنر با شهر قایلیم و بر پایه نظریه فرآیند اعتباربخشی جان دییویی بنا شده، چنین تفسیر می شود که کیفیت تجربه زیبایی شناسی، هم معنای میزان اعتباربخشی مداخلات شهری به منظر شهر است. اگر هنری شهری را مولد تجربه زیبایی شناسی در شهر و عنصر اعتباربخش به منظر شهری تلقی کنیم، ارزیابی چگونگی تحقق این تجربه و میزان اعتباربخشی آن در ذهن مخاطب بر اساس چه معیارهایی امکان پذیر خواهد بود؟ پژوهش به دنبال روشن کردن برخی ابعاد کاربردی زیبایی شناسی شهری است و در این راه، از هنر شهری به عنوان مایه تحلیل و تعمق استفاده می کند و در صدد است با تبیین یک روش تحلیل کمی، میزان و چگونگی اثرگذاری هنر شهر را در قالب سه معیار، بر ارتقاء کیفی منظر شهری در ذهن مخاطب قابل ارزیابی گرداند تا بعد کاربردی هنر شهری و اهداف آن تحقق پذیرتر باشد. پژوهش، با استناد به سه گانه نظری هنر منظر شهری زیبایی شناسی، به ارایه تعاریف نظری می پردازد که ظرفیت تبیین ابزار تحلیل مداخلات شهری را داراست. با تکیه بر این نظریه ها، «معیار»هایی استخراج می شود که هر کدام در ظرف «شاخص»هایی، امکان ارزیابی تحقق پذیری تجربه زیبایی شناسی را در مداخلات شهری دارد. جهت تفهیم واقع گرایانه نظریات مطالعه شده و شیوه تحلیل مستخرج از آن، چهار نمونه در شهر تهران گزیده شده که از حیث موقعیت و مقیاس و فضا متفاوتند و در چارچوب شیوه تبیین شده، تحلیل گشته و تحقق پذیری تجربه زیبایی شناسی در آن ها سنجیده می شود.