بررسی تطبیقی خطبه متقین (همام) در منابع متقدم

خطبه متقین یا همام، از مهم ترین و تاثیرگذارترین خطبه های نهج البلاغه است. با توجه به اهمیت متن خطبه و مجهول بودن نام همام در خطبه و منابع رجالی، لازم است اصالت سنجی مستقلی درباره این خطبه از جهات مختلف صورت گیرد. مثلا 1. خطبه متقین در منابع متقدم شیعی و غیرشیعی چه سابقه ای دارد؟ 2. آیا متن و حجم این خطبه در کتاب های گوناگون متقدم یکسان است؟ 3. با تطبیق متن خطبه در منابع متقدم، چه نتایجی پیش روی ما قرار خواهد گرفت؟ این مقاله، به روش تطبیقی ضمن بررسی و اصالت سنجی اختصاصی متن خطبه همام در منابع متقدم تا قرن هفتم نشان می دهد: روایت یا خطبه متقین به سه نوع در منابع متقدم درج شده است که اختلافات جزیی و کلی فراوانی با هم دارند؛ به طوری که متن برخی منابع، با متن نهج البلاغه کاملا متفاوت است. همچنین با توجه به تفاوت های متنی دیگر منابع به نسبت تاریخ تالیف آن ها، به نظر می رسد متن یک روایت اولیه که حدود صد کلمه بوده و در معاجم معتبر عرب وجود داشته، به تدریج به دست برخی مشایخ حدیث و موعظه، مشروح شده است؛ این اضافات و تغییرات بر متن اصلی روایت، در چرخش زمانی میان مولفان و نسخه برداران، تبدیل به چهار گروه روایت متمایز با تحریرهای مختلف، به عنوان خطبه همام شده است.