جاناتان زیتل اسمیت: تاملی در معنا و مفهوم مقایسه در مطالعات ادیان

جاناتان زیتل اسمیت از مهم ترین منتقدان رویکرد دین پژوهی تطبیقی میرچا الیاده می باشد که آثاری در زمینه هایی نظیر «روش شناسی مقایسه ای»، «طبقه بندی ادیان» و نیز دین در جهان معاصر پدید آورده است. تمرکز یک جانبه بر تشابه و همسان پنداری و کشف الگوهای مشابه در مطالعات تطبیقی ادیان، رویکرد الیاده بود که روش پژوهشی غالب در مطالعات ادیان شده است. در واقع مهم‎ترین نقد بر مکتب الیاده، عدم التفات جدی به جزییات تاریخی، زمینه‎های فرهنگی و اجتماعی، عناصر اقتصادی و سیاسی در دین پژوهی می باشد. زیتل اسمیت، روش تطبیقی الیاده را به «استعمار» موضوع پژوهش متهم نموده و تطبیق را تنها نشانگر عوامل مشترک و مشابه ندانسته است. او در پی ارایه یک الگوی تطبیقی بینابینی دربردارنده تفاوت ها و نیز شباهت ها بوده و به بررسی و نقد روش های اصلی تطبیق - قوم شناختی ، دایره المعارفی، ریخت شناختی، تکاملی و مقایسه کل نگرانه الگوهای دینی- می پردازد. در نهایت، رویکرد «مورفولوژیکی- ساختاری» با تاکید بر مفاد تاریخی و انسان شناختی را روش تطبیقی مقبول تری نسبت به بقیه می داند.