بررسی شرایط ربای معاوضی و مقایسه آن با خسارت تاخیر تادیه

معاملات به صورت داد و ستد کالاها از دیرباز متداول بوده است و گاه در چنین معاملاتی یکی از دو مال هم‌جنس که مکیل و موزون باشند در برابر دیگری با زیادت در یک طرف مبادله و باعث تحقق یکی از اقسام ربا تحت عنوان «ربای معاوضی» می‌گردد. همچنین گونه‌ی دیگری از زیادت در دارایی در معاملاتی است که طرفی تعهد خود را در موعد مقرر انجام نداده و در نتیجه موجب ایجاد ضرری برای طرف مقابل شود و باید خسارت ناشی از این تاخیر را جبران نماید که به آن «خسارت تاخیر تادیه» گویند. از آنجایی که هر دو این موضوعات موجب زیادت در دارایی طرف مقابل می‌گردد در پژوهش حاضر ضمن بررسی ربای معاوضی، شرایط تحقق و مقایسه‌ی آن با خسارت تاخیر تادیه از این جهات، در پاسخ به این سوال که «آیا اخذ خسارت تاخیر تادیه از مصادیق ربا محسوب می‌شود و همانند ربای معاوضی حرام است یا مشروعیت دارد؟» با بررسی حرمت در ربای معاوضی و همچنین ذکر ادله‌ی مشروعیت خسارت تاخیر تادیه به این نتیجه رسیدیم که هرچند بعضی شرط نمودن جریمه تاخیر تادیه را حیله‌ای برای دریافت ربا می‌دانند لیکن مواد قانونی متعددی نشان از پذیرش آن توسط قانونگذار دارد و از سوی بیشتر فقها نیز بنا بر ادله‌های متعدد مشروع دانسته شده و مستلزم افتادن در ربای محرم نمی‌باشد.