آسیب شناسی تاریخ شفاهی زنان در دفاع مقدس

عرصه های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس مشحون حضور و نقشآفرینی زنانی بوده است که همپای مردان سهم زیادی در فداکاری و حفظ این سرزمین داشته اند. در هشت سال دفاع مقدس (1367-1359) زنان همگام با مردان وارد صحنه مبارزه شدند و در حوزه های مختلف پشتیبانی، مراقبت و پرستاری از مجروحان، اداره و توسعه نهضت های مقاومت، ترغیب و تشویق مردان با قبول مسیولیت و انجام وظیفه به جای مردان و فراهمکردن زمینه حضور مردها برای ایفای نقش فعال و مستمر در جنگ، مراقبت از کودکان و حفظ کانون گرم خانواده و موارد دیگر نقشآفرینی کردند. تاریخ شفاهی یکی از ابزارهایی است که می تواند نقش زنان را در دفاع مقدس به شکل وسیع تر و گسترده تر با ذکر زوایای گوناگون حضورشان و مسایل پیش روی آنان به تصویر بکشد. فرایند گردآوری و تدوین تاریخ شفاهی زنان با موانعی روبه رو است که بعضی از آنها میان تاریخ شفاهی مردان و زنان، مشترک و بعضی از لحاظ نوع انجام و تدوین با تاریخ شفاهی مردان متفاوت اند؛ این موانع یا جنبه اجتماعی دارند یا مواردی را شامل می شوند که از فرم و عناصر ساختاری تاریخ شفاهی تاثیرپذیر هستند. در این مقاله سعی شده است با اقتباس از دیدگاه صاحبنظران، پژوهشگران و دیدگاه های تجربی مولفان طی چند سال فعالیت در این حوزه، تاثیر مجموعه ای از موانع زنان در دفاع مقدس بررسی شود که باعث آسیب هایی در خروجی نهایی است که عبارت اند از محدودیت مصاحبه با خانم ها به دلایل مختلف فرهنگی، قومی و... یا اینکه مصاحبه کننده ترجیحا خانم و آشنا به موضوع گفت وگو و دارای ریشه های فرهنگی و قومی مشترک باشد، عاطفیبودن بیشتر خانم ها و در مواردی غلبه احساس بر روایت و چگونگی مهار این موارد، مشغله های خانه داری و تربیت فرزند خانم ها و در نظر گرفتن این موارد در تعیین زمان، مدت و مکان مصاحبه ها و... به موارد گفته شده، موانع مشترک تاریخ شفاهی مردان و زنان را مانند گذر زمان، کم دیده شدن، عدم توجه به گزینش صحیح راوی، ضعف در فرایند مصاحبه، ضعف در بیان شفاهی رویدادها، تحریف ناخواسته واقعیت ها، در دسترس نبودن اسناد، تاثیرات سازمان ها و نهادهای متولی و رویکردهای گوناگون در شیوه تدوین و ارایه تاریخ شفاهی را اضافه کرد. هدف آن است که با شناخت موانع تاثیرگذار بر روند تاریخ شفاهی زنان در دفاع مقدس و برطرف کردن آنها با بهره گیری از راهکارهای مناسب با شرایط، بر کیفیت گردآوری و تدوین آنها افزوده شود و محصول نهایی با استانداردهای علمی و فنی همخوانی بیشتری داشته باشد.