بررسی اثربخشی مناطق حفاظت شده در گستره جنگل های هیرکانی ایران

مناطق حفاظت شده به عنوان اصلی ترین ابزار در تلاش های جهانی برای حفاظت از تنوع زیستی محسوب می شود. اما بدلیل فقدان امکانات و تجهیزات کافی، بسیاری از مناطق حفاظت شده در عمل قادر به دست یابی به اهدف اولیه خود نیستند. بنابراین ارزیابی و تضمین اثر بخشی مناطق حفاظت شده برای حفظ تنوع زیستی بخصوص برای نقاط حساس زیستی و برای مدیریت بلند مدت آنها امری ضروری است. جنگل های هیرکانی یکی از قدیمی ترین جنگل های معتدل خزان کننده در دنیا محسوب می شود که بدلیل برخورداری از تنوع زیستی گیاهی و جانوری غنی در لیست سایت های میراث جهانی یونسکو قرار دارد. در سال های اخیر تنوع زیستی این جنگل ها بدلیل گسترش توسعه های انسانی مورد تهدید قرار گرفته است. بنابراین بررسی اثرات اندازه هر یک از فاکتورهای انسانی در روند این تغییرات، می تواند در اجرای بهتر سیاست های مدیریتی مناطق سودمند باشد.

در این پژوهش داده های مورد استفاده (فراوانی مرال) از آمار سرشماری ثبت شده در سازمان حفاظت محیط زیست و همچنین مصاحبه مستقیم با محیط بانان مناطق حفاظت شده بدست آمد. همچنین تغییرات کاربری اراضی (پوشش جنگل و کشاورزی) در طی دهه های (1989-2018 میلادی) در طول عرصه مناطق حفاظت شده مقایسه شدند. داده ها بر اساس مدل تعمیم یافته آنالیز شد و در نهایت با استفاده از معیار اطلاعات آکاییکه (QAICc) مدل های بهتر انتخاب شدند.

نتایج نشان داد سالهای تغییرات در طول دوره مورد بررسی در بخش کشاورزی و جنگل معنی دار نبوده است. همچنین نتایج نشان داد حدود 747 فرد مرال (89-604 95% CI) در 21 منطقه حضور دارند که حاکی از کاهش 59% نسبت به سال 1988 در اکثر مناطق می باشد. همین طور مقایسات آماری بیان می کند تعداد محیط بان اثر معنادار و مثبتی بر فراوانی جمعیت مرال در مناطق دارد (β = 0.26, 95%,CI (0.15-0.38), Relative importance =1)، از سوی دیگر نتایج حاکی از آن است که مناطق حفاظت شده با عملکرد مطلوب سهم قابل توجهی در حفظ تنوع زیستی در گستره جنگل های هیرکانی دارند.

در راستای مطالعات انجام شده پیشنهاد می گردد مناطق حفاظت شده با تمرکز بر امنیت برای حضور گونه ها مورد توجه قرار گیرند و تلاش شود تا با افزایش ضمانت اجرایی قوانین نسبت به بهبود شرایط زیستگاه ها برای گونه های زیستی ارزشمند آن اقدام گردد.