وضعیت بهداشت عمومی در عصر قاجار از نگاه سیاحان خارجی (1227-1304 ش)

تاریخ اجتماعی، یکی از علومی است که تغییرات زندگی مردم را در دوره های مختلف تاریخی بررسی کرده و آن ها را به نقد می کشد. مسیله بهداشت مردم و به طورکلی تغییراتی که در دوره قاجار در طب به وجود آمد، جزو مواردی است که در تاریخ اجتماعی این دوره حایز اهمیت است. با ورود سیاحان خارجی به ایران که برخی از آنان پزشک بودند، بهداشت تعریف دیگری به خود گرفت و مردم ایران با جنبه های جدیدی از پزشکی و درمان و داروها روبه رو شدند که متفاوت از طب بومی آن ها بود. در دوره قاجار به دلیل تضادها و معضلات سیاسی و اجتماعی، بهداشت عمومی در وضع مناسبی قرار نداشت. بدین سبب دولت مردان قاجار (از دوران صدارت امیرکبیر) اقدامات جالب توجهی به منظور ارتقای بهداشت عمومی انجام دادند؛ چنان که برای ترمیم وضعیت بهداشت جامعه به دنبال بهره گیری از ساختار و الگویی نوین برآمدند. ورود اندیشه های متجددانه از اروپا، محور اصلی این تغییرات بود. برخورد دولت قاجار با تمدن غرب، گونه ای سرخوردگی سیاسی اجتماعی را به بار آورد که ثمره اصلی آن الگوگیری از نهادهای درمانی اروپایی و بهره گیری از راهبردهای کلان بود. بدین منظور پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که دولت قاجار چه اقدامات و سیاست هایی را به منظور بهبود بهداشت عمومی مردم به کار گرفت؟ این نوشتار با روش توصیف و تحلیل تاریخی انجام یافته و به بررسی این مدعا پرداخته است که دولت قاجار برای بهبود وضعیت بهداشت مردم، از سه راهبرد کلان (شامل ارتقای سطح دانش عمومی و تخصصی، قانون گذاری، ایجاد نهادهای درمانی) استفاده کرد. دستیابی به این مطلب که دولت قاجار از طریق راهبردهای کلان، توانست اقداماتی مانند مایه کوبی و قرنطینه را در سطح کشور اجرایی کند، از جمله دستاورد این پژوهش است. نوشتار حاضر به دلایل مختلف بهداشتی همچون بهداشت در اماکن مختلف، انواع بیماری ها، علل بروز بیماری ها و سبک درمانی پزشکان، می تواند نمونه و دستاورد خوبی برای سایر پژوهش ها در این زمینه باشد.