منظر فرهنگی قلعه شاه دژ و دیگر آثار کوه صفه اصفهان

کوه صفه یک چشم انداز طبیعی تاریخی با ارزش های وابسته به تمام اجزای تشکیل دهنده منظر آن است. به همین سبب برای محافظت از اعتبار فرهنگی اثر لازم است تمام اجزای چشم انداز طبیعی تاریخی در وضعیت کنونی، شناسایی و مطالعه و ثبت و حفاظت شوند. این اجزا، مجموعه آثار متمرکز در قله کوه به نام قلعه شاه دژ یا قلعه دیو و شواهد پراکنده وابسته و مرتبط و غیرمرتبط با آن از جمله کاخ تخت سلیمان در دیگر بخش های دامنه کوه را شامل می شود که در ایجاد و گسترش و استمرار محوطه، نقش شاخص داشته اند. مجموعه آثار ایجادشده در کوه صفه اصفهان که یکی از ارزشمند ترین دستاوردهای معماری است، نشان از شناخت درست ساکنان سرزمین از قابلیت های جغرافیایی در اصفهان دارد. مقاله حاضر تلاش دارد با بررسی منابع مکتوب و انجام بررسی های باستان شناختی، اهمیت محدوده در دوره های مختلف تاریخی را مشخص سازد و ضمن ثبت شواهد باقی مانده در کوه صفه به ویژه بخش هایی که تا کنون دیده نشده است و بیان ویژگی های آن، پیشنهادی برای تعیین محدوده و ضوابط عرصه و حریم قلعه به دست دهد. مطالعه حاضر نشان می دهد این نقطه راهبردی همواره ارتباط مستمر خود را با شهر اصفهان حفظ کرده و دست کم در دوران شکوفای اسلامی، به خوبی توانسته است امنیت شهر و نقاط پیرامون را تضمین کند. نظر به اهمیت اثر و توسعه افسارگسیخته شهر، همچنین ضرورت شناخت لایه های مدفون در زیر زمین، لازم است در تعیین حدود و تدوین قوانین محدوده عرصه و حریم، مسایل باستان شناسی که در شناخت و حفاظت از محوطه نقش شاخص دارند، در کنار موارد مربوط به حوزه های شهری و معماری و مرمت، در اولویت قرار گیرد.