مولفه‎‍های تاریخ‎‍نگاری محمد بن ‎‍اسحاق ‎‍حموی در کتاب انیس‎‍المومنین

«انیس ‎‍المومنین» عنوان کتابی کهن و کمتر شناخته شده از محمد بن‎‍ اسحاق ‎‍حموی (زنده در 938ق) است؛ همو که به «فاضل‎‍الدین ابهری» نامبردار است. این کتاب از نمونه‎‍ های شاخص شرح حال نویسی ایمه در اوایل دوره صفویه است که مولف در آن به سان مورخ-متکلمی توانمند ظاهر شده و متناسب با نیازهای زمانه‎‍اش، تاریخ زندگانی ایمه (ع) را نگارش کرده ‎‍‎‍است؛ از این ‎‍رو مقاله حاضر تلاش می‎‍کند تا با خوانش متن انیس‎‍المومنین، با روش توصیفی-تحلیلی به فهم مولفه‎‍ های تاریخ‎‍نگاری فاض‍ل الدین بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که چه ارتباطی بین تاریخ‎‍نگاری او در کتاب انیس‎‍المومنین با شرایط سیاسی-فرهنگی زمانه نگارش متن وجود دارد؟ نتایج این واکاوی نشان می‎‍دهد متن انیس ‎‍المومنین بر سه مولفه تثبیت حقانیت امامت ایمه (ع) به‎‍ واسطه تمرکز بر اثبات حقانیت جانشینی امام علی (ع)، غیریت‎‍ سازی اهل تسنن با حاشیه‎ ‍رانی خلفا، به‎ ‍ویژه خلفای سه‎‍ گانه و نیز مولفه غیریت‎‍ سازی اهل تصوف با حاشیه ‎‍رانی ابومسلم و قصه‎‍ خوانان آن استوار بوده است. این مولفه ‎‍ها به شدت متاثر از زمانه حموی یعنی سیاست یکپارچه‎‍‎‍س ازی مذهبی صفویان، ضرورت احساس نیاز جامعه ایرانی به شناخت فضایل و مناقب ایمه (ع)، تقابل گفتمان تشیع و تسنن و نیز رقابت علما و فقهای تشیع با صوفیان قزلباش یا به عبارت دیگر تقابل شیعه فقاهتی با شیعه عامیانه یا صوفیانه در نیمه اول سده دهم هجری بوده ‎‍است.