بررسی ارزش و اعتبار منسوجات در ایران از منظر سیاحت نامه های عصر قاجار

پیش از انقلاب صنعتی، منسوجات به سبب دشواری تولید از ارزش ویژه ای برخوردار بود به طوریکه به عنوان یک شیء قیمتی به کار می آمد. در عصر قاجار، مقارن با تحولات بنیادی در صنعت نساجی، پارچه بافی در سرتاسر جهان و ازجمله ایران به مسیر دیگری ورود کرد اما همچنان در شکل سنتی صاحب نفاست به حساب می آمد. چه بسا که به دلیل افول تولید دستی، وجه کمیاب بودن بر این اعتبار می افزود. حتی در صور صنعتی نیز در ایران، پارچه یک محصول وارداتی بود که شاید از انواع داخلی مبتنی بر روش های صنایع دستی ارزان تر می نمود اما همچنان به جهت طی مسیر گرانبها بود. هدف این مقاله جستجو در مصادیق اعتبار منسوجات قاجاری از منظر سیاحت نامه های آن عصر است. با این حساب پرسش آن خواهد بود: با بررسی سفرنامه های خارجی عصر قاجار، قدر و اعتبار منسوجات در آن دوره چگونه تبیین می شود؟ این مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی و با مداقه در داده های تاریخی و مستندات آن عهد (افزون بر سی سفرنامه) نشان می دهد: پارچه در هر جنسیتی و با هر کارکردی اعم از پوشاک زنانه و مردانه در سرتاسر عصر قاجار از اعتبار خاص برخوردار بود. در انواع پربها همچون شال و زری به مثابه پول نقد رد و بدل می شد و به عنوان خلعت برای هدیه بزرگان به کار می آمد. دارندگی لباس های متعدد نشانه ای از بهره مندی بود و برخی انواع به دیگری برتری داشت که ازجمله آنها شال، زربفت، حریر ابریشمی بود و قلمکار، چیت و قدک در مراتب بعدی قرار می گرفت بنابراین هرچند مقارن با این عهد، نساجی در شکل سنتی رو به اضمحلال گذاشت اما این امر نه تنها ارزشمندی منسوجات را متزلزل نساخت که خود دلیلی بر اعتبار بیشتر آن شد.