مفاهیم دوگانه در قلمرو دانش تاریخ نگاری ایران: نقد راه رفته و طرح راه جدید

دانش تاریخ نگاری یکی از جدیدترین شاخه های علوم تاریخی است که موضوع آن تامل نقادانه در هم متن-های تاریخ نگارانه و هم در اندیشه، گفتمان، سبک، روش و دستاوردهای مورخان است. تاکنون دانش تاریخ-نگاری در ایران به شکل های گوناگون دریافت شده و در نتیجه، نگرانی ها و مخاطرات فراوانی به بار آورده است. تامل نقادانه در پژوهش های انجام شده نشانگر آن است که عمدتا از دوگانه های مفهومی «بینش و روش» و نیز «تاریخ نگری و تاریخ نگاری» به عنوان چارچوب تحلیل در این پژوهش ها استفاده شده است. اما مساله این است که از همین مفاهیم نیز کاکردها و معناهای متفاوتی مراد شده و پژوهشگران این عرصه را سرگردان کرده است. مقاله حاضر با نقد دوگانه های موجود و نشان دادن نحوه کاربست این مفاهیم در برخی از پژوهش ها، می-کوشد برخی از آشفتگی های نظری و عملی آن را آشکار سازد و به این پرسش پاسخ دهد که آیا می توان به چارچوبه روش شناختی تازه ای در این مسیر دست یافت؟ مقاله برای برون رفت از این وضعیت آشفته کنونی به این نتیجه می رسد که باید طرحی تازه در چارچوب «دانش تاریخ نگاری» و شاخه های اصلی آن یعنی «مورخ-شناسی» و «متن شناسی تاریخی» درافکند. مقاله سرانجام سه قالب پژوهشی «مورخ محور»، «متن محور» و رهیافت «ترکیبی» را پیشنهاد می کند و از رویکردهای مفهومی - نظری فلسفه علم تاریخ و فلسفه نظری تاریخ به عنوان چارچوبه تحقیق در این دانش سخن می گوید.