الگوی قدرت دوگانه سلطان - فقیه؛ از تکوین تا مشروطیت

براساس مبانی اسلامی، حاکمیت از آن خداست که سپس به پیامبر تفویض شده، و وفق اعتقادات شیعه و اصل امامت، در ولایت ایمه تداوم یافته است. از همین رو، یکی از موضوعات تاریخ اندیشه سیاسی شیعه غاصب بودن حکومت ها و جواز یا عدم جواز همکاری با حکومت جور بوده است. چنین اصولی موضوع چگونگی همکاری فقها با دستگاه سیاسی مستقر را در کانون تحلیل قرار می داده است. در همین رابطه، پرسش اصلی این مقاله بر آن است که اشکال رابطه سلطان و فقیه تا عصر قاجاری بر چه الگوهایی استوار بوده است؟  فرضیه مقاله بر این است که رابطه سلطان-فقیه به تبع تحول در مناسبات اجتماعی و سیاسی دگرگون شده و توانسته است با توجه به امکاناتی که در فقه شیعه وجود دارد متناسب با اقتضایات زمانه بازسازی شود. یافته های مقاله نشان داده است که الگوی دوگانه سلطان-فقیه، در طی ادوار تاریخی مختلف، از اعراض تا همکاری را پیموده است که مقدمات نظری-تاریخی تحقق ولایت فقیه در دوره نهایی را فراهم کرده است. چارچوب نظری پژوهش از منظر تاریخ اندیشه سیاسی تدوین شده است. روش مقاله توصیفی-تاریخی است و داده ها به صورت کتابخانه ای-اسنادی جمع آوری شده اند.