امام هادی (ع) و مواجهه با آرای کلامی عامه

در دوران امامت امام هادی (ع) عامه مردم موضوعات کلامی جنجال برانگیزی مطرح می کردند که با باورهای صحیح اسلامی ناسازگار بود و امام هادی (ع) به تبیین و تصحیح آن ها پرداختند. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی در پی بررسی مواجهه ایشان با برخی آرای کلامی عامه برآمده است. در این تحقیق، مواجهه امام هادی (ع) با آرای کلامی عامه در چهار مسیله: تشبیه و تنزیه ‏(صفات خبریه)، جبر انسان ها، حدوث و قدم قرآن و جانشینی پیامبرs بررسی شده است. یافته ها حاکی است: 1. در تشبیه و تنزیه‏، عامه یا تصویری جسمانی از آن ها ارایه می کردند یا با جمود بر ظواهر آن ها، از تبیین عقلی آن ها فرو می ماندند. امام هادی (ع) هر دو رویکرد را نقد و معنای معقول و منطبق بر محکمات قرآن بیان کرده اند. 2. در مسیله جبر و اختیار، عامه به جبر باورمند شدند و انسان ها را در هدایت و ضلالت و اعمال شان فاقد اختیار پنداشتند. امام (ع) آیات هدایت و ضلالت را مجاز دانسته و با نفی خلق افعال توسط خداوند، اختیار را اثبات کرده است. 3. در مسیله خلق قرآن، برخی عامه معتقد بودند که قرآن کلام خداوند و غیرمخلوق است، برخی دیگر به حدوث قرآن باورمند شدند. امام (ع) ورود به این مسیله را «فتنه» دانسته و از آن برحذر داشته اند. البته احتمالا بتوان از کلام ایشان دلالت تضمنی حدوث قرآن را فهمید. 4. در مسیله جانشینی پیامبرs عامه با استناد به حدیثی از پیامبر (ص) معتقدند امت اسلام بر بیعت با ابوبکر اجماع کردند. امام هادیg صحت استدلال به آن را زمانی صحیح دانسته اند که برخی از امت با برخی دیگر در مخالفت نباشند.