صورت بندی رویکردهای جامعه تئاتر ایران به مفهوم «تئاتر تجربی» در دهه های شصت و هفتاد خورشیدی؛ 1363- 1380

مفهوم «تیاتر تجربی» با تکیه بر گرایش‌های نوآورنه تیاتر اروپا در قرن بیستم وارد گفتمان منتقدان تیاتر جهان شد؛ زمانی که پرسش‌های هنرمندان اروپایی از حیث چگونگی مواجهه و ارتباط با تماشاگر دگرگون شد و برای رسیدن به شکل جدیدی از ارتباط می‌بایست فضایی دیگر‌گونه‌ به وجود می‌آمد. نپذیرفتن معیارهای مضمونی و شکلی در تیاتر باعث شد تا منتقدان و تاریخ‌نگاران هنر برای فهم و شناساندن این‌دست آثار عنوان «تجربی» را، که نزدیک به مفهوم «آوانگارد» است پیشنهاد دهند. در فضای تیاتر ایران، اما این مفهوم بسیار مناقشه برانگیز بوده است. هردسته از فعالین تیاتر ایران باتوجه به نمونه‌هایی که به‌عنوان مصادیق «تیاتر تجربی» می‌شناختند و همینطور اقتضایات فضای هنرهای نمایشی در ایران این اصطلاح را به‌گونه‌ای تعبیر کرده‌اند. هدف اصلی این پژوهش روشن ساختن و ارایه‌ی صورت‌بندی رویکردهای گوناگون کنش‌گران تیاتر ایران درباره‌ی مقوله‌ی «تیاتر تجربی» در فضای دو دهه‌ی نخست پس از انقلاب است. در این بررسی از مفاهیم پیر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی برای روشن‌تر شدن هر چه بیشتر منطق کنش (نظری و عملی) عاملان تیاتر ایران درباب مفهوم مورد اشاره استفاده شده است. ذیل بررسی رویکردها به «تیاتر تجربی» در برهه‌ی پس از انقلاب مقولاتی که به‌واسطه‌ی این مفهوم مناقشه‌برانگیز شدند نیز مورد واکاوی قرار گرفته‌اند، مانند: زیبایی‌شناسی اجرا، دریافت تماشاگر، جایگاه کارگردان و نمایش‌نامه‌نویس و نقش اجتماعی تیاتر. ایده‌ی مرکزی پژوهش حاضر در بررسی کنش هنرمند «تجربی» وجه تمایزی است که او با تکیه بر نظرات و تولیداتش بین خود و صورت‌های عادت شده‌ در میدان ایجاد می‌کند. باتوجه به این مسیله و کنش عاملین میدان تیاتر ایران سه رویکرد به مفهوم «تیاتر تجربی» قابل شناسایی است: یکم) «تیاتر تجربی» به مثابه تیاتر غیرحرفه‌ای، دوم) تیاتر تجربی به مثابه تیاتر دانشگاهیان و هنرجویان تیاتر و سوم) «تیاتر تجربی» به مثابه گرایشی در تقابل با زیبایی‌شناسی مرسوم.