ارزیابی آلودگی فلزات سنگین در رسوبات، آب و ماکروبنتوزهای تالاب هورالعظیم (خوزستان)

شیمیایی آب نمی تواند اطلاعات کاملی از میزان دسترسی زیستی به فلزات در محیط زیست را بدهد، در حالی که بررسی این ذخیره در زنجیره آب، رسوب و ماکروبنتوز می تواند میزان چرخش و خطر ذخیره را در  بوم سازگان نمایان تر کند. تالاب هورالعظیم در غرب استان خوزستان قرار گرفته است که بخش های وسیعی از آن به دلیل توسعه میدان نفتی آزادگان خشک شده و گسترش آلودگی فلزات سنگین در محیط آن، می تواند زمینه بروز خطرات جدی را برای این زیست بوم و انسان های پیرامون آن فراهم کند. از این رو مطالعه حاضر با هدف ارزیابی غلظت فلزات سنگین کادمیوم، نیکل، سرب و وانادیوم در آب، رسوبات و ماکروبنتوزهای تالاب هورالعظیم. به عنوان منطقه ای با فعالیت های نفتی بالا انجام شده است.

 این مطالعه در زمستان 1396 به منظور بررسی غلظت فلزات سنگین کادمیوم، نیکل، سرب و وانادیوم در 8 ایستگاه در تالاب هورالعظیم انجام شد. جامعه آماری برای سنجش فلزات سنگین با سه تکرار شامل 24 نمونه آب، 24 نمونه رسوب و 24 نمونه ماکروبنتوز بود. در این میان، گونه های موجود در نمونه های ماکروبنتوزی پس از شستشو در الک 5/0 میکرون، شناسایی شدند. پس از هضم نمونه ها، غلظت عناصر توسط دستگاه طیف سنج نشری پلاسمای جفت شده القایی (ICP-OES) مدل Vista Pro Axial اندازه گیری شد. مقایسه داده های فلزات سنگین نمونه های آب و رسوب با استفاده از نرم افزار SPSS23 صورت پذیرفت. همچنین به منظور بررسی پراکنش نرمال نتایج از آزمون Shapiro-wilk استفاده شد. از روش آماری تحلیل واریانس یک طرفه نیز برای مقایسات کلی و از آزمون توکی جهت مقایسات چندگانه و معنی دار بودن اختلاف ها در سطح 95 درصد استفاده شد.

غلظت فلزات سنگین در رسوبات بالاتر از آب و ماکروبنتوزها بود. در حالی که غلظت این فلزات در ماکروبنتوزها در مقایسه با آب نیز بالاتر بود (0.05<p). فلزات سنگین در ایستگاه 1 (چذابه) به عنوان ایستگاه فاقد فعالیت نفتی، کمترین غلظت و در ایستگاه 4 (حد فاصل پد 3 تا پد 12) به عنوان ایستگاه با فعالیت نفتی زیاد، بالاترین سطح را داشتند (05/0<p). ایستگاه حدفاصل پد 3 تا پد 12 به همراه ایستگاه حد فاصل پد 9 تا پد 12 برای  تمامی فلزات بالاترین شاخص غنی شدگی را داشتند. کمترین میزان شاخص غنی شدگی نیکل ، وانادیوم و کادمیوم در ایستگاه چذابه و کمترین میزان شاخص غنی شدگی سرب در ایستگاه شط علی اندازه گیری شد. در خصوص شاخص فاکتور آلودگی فلزات سنگین، ایستگاه حدفاصل پد 3 تا پد 12 با مقادیر4، 16/1 ، 86/0 و 41/3 برای عناصر کادمیوم، نیکل، سرب و وانادیوم بالاترین میزان این شاخص را داشتند. همچنین ایستگاه چذابه با مقادیر 25/3، 18/0 و 54/0 برای فلزات کامیوم، نیکل و وانادیوم و ایستگاه شط علی با مقدار 58/0 برای فلز سرب کمترین میزان این شاخص را از خود نشان دادند. ایستگاه حد فاصل پد 3 تا پد 12 با مقدار 92/1 نیز  بالاترین میزان شاخص PLI را داشت. در ایستگاه های مورد بررسی در تالاب هورالعظیم 10 خانواده ماکروبنتوز (Valvatidae, Unionidae, Thiaridae, Hydrobiidae, Physidae, Chironomidae, Ceratopogonidae, Sinmuliidae, Gomphidae و Tipulidae) و 11 جنس شناسایی شد. در این میان، ایستگاه چذابه با مقدار 8/43 بالاترین میزان شاخص زیستی BMWP و با مقدار 86/4 بالاترین میزان شاخص زیستی ASPT را  از خود نشان داد.

  در نهایت نیز مشخص گردید که با توجه به تداوم فعالیت های استخراج نفت و تخلیه آلاینده های سمی به تالاب هورالعظیم، پتانسیل زیادی جهت افزایش سریع و تجمعی غلظت فلزات به ویژه وانادیوم و کادمیوم و عبور آنها از حد بحرانی وجود دارد. همچنین شاخص های سنجش شدت آلودگی رسوبات، ایستگاه حد فاصل پد 3 تا پد 12 را به عنوان آلوده ترین ایستگاه در تالاب هورالعظیم در مقایسه با ایستگاه چذابه نشان دادند. وجود همبستگی بین میزان غلظت فلزات سنگین در رسوب و ماکروبنتوز علاوه بر اینکه تاکیدکننده جذب و انتقال فلزات در طول زنجیره غذایی است، نشان داد که می توان از ماکروبنتوزها به عنوان بهترین شاخص های زیستی استفاده نمود.