واکاوی پارادایمی مدیریت محیط زیست در ایران

چالش ها و تغییرات محیط زیستی مهمی به ویژه در حوزه توسعه کشاورزی در ایران وجود دارد. عمده این مسایل به دوران پس از اصلاحات ارضی و پیامدهای نوسازی در کشاورزی محسوب می شود. هدف اصلی از مطالعه حاضر، واکاوی پارادایمی مدیریت محیط زیست در ایران با تاکید بر بخش کشاورزی است. این پژوهش با استفاده از تحلیل اسنادی، مطالعه و بررسی مستندات و پایگاه های مختلف داده ای در سراسر جهان با بهره گیری از تکنیک تحلیل محتوا انجام گرفت. از این رو، دیدگاه های پارادایمی متنوع و همچنین استراتژی های متفاوتی که در حیطه مدیریت محیط زیست در سطح دنیا مطرح شده است، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. سپس ضمن مروری جامع و عمیق بر روند تصویب و اجرای قوانین، دستورالعمل ها، ضوابط و اقدامات مختلف در زمینه مدیریت محیط زیست، ایران از لحاظ بحث مدیریت محیط زیستی در گذر زمان به سه فاز مختلف شامل اشتیاق نسبت به دستاوردهای نوسازی (1962-1974)؛ آغاز نگرانی ها نسبت به مسایل محیط زیستی (1974-2005)؛ و بحران مدیریت محیط زیست (2005 تاکنون) تقسیم شد. در این پژوهش تلاش شده است تا مهم ترین مشکلات ناپایداری محیط زیست و همچنین علل عدم موفقیت سیاست های کلان در این حوزه در سه دوره زمانی مدنظر مورد بحث قرار گیرند. یافته ها نشان داد که دیدگاه فکری نامناسبی در مدیریت محیط زیست ایران حاکم است و از سوی دیگر همچنین ناسازگاری و ناهماهنگی بین دیدگاه فکری و استراتژی های بکار گرفته شده در دوره های زمانی مختلف، مشاهده می شود. طبق یافته ها، دیدگاه غالب فکری در زمینه مدیریت محیط زیست در گذر زمان، دیدگاه افراطی اقتصادی با تاکید زیاد بر فاکتورهای اقتصادی و نادیده شمردن مسایل محیط زیستی بوده است. بنابراین، شاهد افزایش تخریب های زیست محیطی بوده و در مقابل به جای سازماندهی فعالیت های نظام مند مشارکتی، صرفا یک سری اقدامات پراکنده و مجزا از سوی نهادهای مختلف انجام گرفته است. در نهایت، راهکار بنیادین در راستای مدیریت پایدار محیط زیست در حوزه کشاورزی، تغییر دیدگاه پارادایمی از تکنولوژی گرایی به سوی زیست بوم گرایی است.