تعیین کننده های صادرات و تراز تجاری بخش کشاورزی ایران

ایران با هدف کاهش وابستگی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز، قصد دارد صادرات غیرنفتی را گسترش دهد. در همین راستا، این پژوهش سعی دارد عوامل تعیین کننده صادرات و تراز تجاری بخش کشاورزی ایران را بررسی کند. برای صادرات از مدل جاذبه و داده های ترکیبی سال های 1997تا 2017 استفاده شد. هم چنین تراز تجاری بخش کشاورزی و زیربخش های آن با استفاده از داده های دوره 1978 تا 2018 مطالعه شد. نتایج مدل جاذبه نشان داد متغیر فاصله بر میزان صادرات اثر منفی دارد. در حالی که اثر متغیرهای تولید ناخالص داخلی ایران و کشورهای واردکننده مطابق انتظار، مثبت به دست آمد. یافته ها نشان داد یک درصد افزایش تولید ناخالص داخلی سرانه ایران موجب افزایش صادرات محصولات کشاورزی به میزان 42/3 درصد خواهد شد. اما ضریب به دست آمده برای تولید ناخالص کشورهای واردکننده از اهمیت آماری پایینی برخوردار بود. هم چنین مشخص گردید افزایش جمعیت کشورهای واردکننده موجب افزایش تقاضا برای صادرات محصولات کشاورزی ایران خواهد شد. درجه بازبودن اقتصاد اثر مثبت و معنی داری بر صادرات نشان داد. ضریب متغیر نرخ ارز واقعی در حدود 9/0 به دست آمد و مشخص گردید تغییرات صادرات با تغییرات نرخ ارز هم جهت است. تحریم های شدید بر صادرات محصولات کشاورزی ایران اثر منفی نشان داد اما تحریم های کم، فاقد اثر معنی دار ارزیابی شد. هم چنین نتایج نشان داد متغیر بحران جهانی اقتصاد می تواند موجب کاهش صادرات محصولات کشاورزی ایران شود. در تصریح تراز تجاری مشخص گردید ارزش افزوده بخش کشاورزی و زیربخش های آن بر بهبود تراز تجاری اثر مثبت دارد. اما اثر نرخ ارز واقعی بر تراز تجاری بخش کشاورزی و زیربخش های زراعت و دام و طیور منفی ارزیابی شد که نشان دهنده تایید تیوری منحنی J است. اما برای زیربخش باغبانی مورد تایید قرار نگرفت. نوسانات نرخ ارز با استفاده از دو متغیر تغییرات مثبت و منفی این متغیر، و هم چنین اثر ARCH حاصل از تخمین مدل خودتوضیح میانگین متحرک در مدل لحاظ شد. اثر این دو متغیر ضمن تفاوت در اندازه ضریب، الزاما هم جهت نبود. اثر متغیر درجه باز بودن اقتصاد بر تراز تجاری بخش کشاورزی و زیربخش باغبانی مثبت ارزیابی شد. به این معنی که تولید آنها مبتنی بر مزیت نسبی است. در حالی که اثر این متغیر بر تراز تجاری زیربخش های زراعت و دام وطیور منفی به دست آمد. هم چنین پیامد تحریم ها بر تراز تجاری منفی ارزیابی شد.