رسته بندی شدن «صنایع دستی ایران» در تضارب گفتمان های «غرب گرایی» و «شرق شناسی» در دوره قاجار

این مقاله با روش تحلیل گفتمان قصد دارد شیوه رسته بندی و تفکیک «صنایع دستی ایران» را به رسته هایی براساس جنس ماده کار (مثل آثار سفالی، فلزی، چوبی و غیره) در عصر قاجار و در نسبت با دو گفتمان «غرب گرایی» و «شرق شناسی» بکاود و به این پرسش ها پاسخ دهد که چگونه «صنایع دستی» در این تضارب گفتمانی در دوره قاجار رسته بندی می شود و چطور این آثار کاربردی، به ابژه هایی کارکردی در خدمت مفصل بندی آن گفتمان ها در آمدند و سوژه «هنرمند صنعتگر» پدیدار شد. روش تحلیل گفتمان برخلاف تاریخ نگاری های پیشین هنر، به دنبال تحلیل روندهای پیوسته در تاریخ هنر نیست و با رد تداوم تاریخی، در جستجوی گسست ها و تغییرهاست. در این روش ، ضمن پرداختن به تمامی شکل های گفتگو و متن های پیرامون موضوع، نحوه تولید متن ها و شیوه بازگویی شان، نهادها و رویه های مرتبط و برساخت سوژه ها نیز به خوبی مد نظر قرار می گیرد. این مقاله باتمرکزبر نمایشگاه جهانی 1873م، اقدامات مرداک اسمیت در ایران و نتایجش، توضیح می دهد که چگونه این رسته بندی صنایع دستی به صورت یک امر بدیهی بازنمایی می شود، در مفهوم سوژه «صنعتگر» در دوره قاجار گسست به وجود می آید و سوژه «هنرمند صنعتگر» پدیدار می گردد. نتایج نشان می دهد در این دوره، طی مواجهه ایران با غرب ذیل گفتمان غرب گرایی، ساختار هژمونیک گفتمان شرق شناسی و کنشگرانش در ایران همچون مرداک اسمیت، اقدامات سوژه های گفتمان سلطنتی (مثل شاه) و تصمیماتی که در عرصه فرهنگی و اقتصادی در جهت حرکت به سوی غرب گرفتند، به رسته بندی شدن صنایع دستی ایران بر اساس «جنس ماده اثر» انجامید که تا امروز نیز بر این عرصه حکفرماست. در این فضای گفتمانی، آثار صنایع دستی ایران که تا پیش از این در متن زندگی پادشاهان، دربار، مناسک مذهبی و مردم به کار می رفتند، به ابژه هایی با کارکرد هویتی (نمایانگر هویت ایرانی) در گفتمان مدرنیته که همه چیز برایشان ابژه موردمطالعه بود و در خدمت و مفصل بندی گفتمان شرق شناسی درآمدند؛ طی این فرایند، در مفهوم سوژه «صنعتگر»، گسستی پدید آمد و به سوژه «هنرمند صنعتگر» گذار کرد.