کاهش رنج مومنان از دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی

یکی از مباحث مطرح در الهیات عملی مسیله رنج انسان ها است. در جهان اسلام نیز متکلمان و عارفان به انحای مختلف به این مسیله توجه داشته اند. ما در این مقاله برآنیم که با روش توصیفی-تحلیلی دیدگاه قاضی عبدالجبار -متکلم عقل گرای معتزلی- را درباره کاهش رنج مومنان واکاویم. قاضی عبدالجبار برای کاهش رنج مومنان سه راه پیشنهاد می کند: اصلاح بینش مومنان نسبت به رنج، داوری نکردن یا دفع نگرانی مومنان نسبت به عقوبت اعمال بودن رنج ها، و وعده جبران رنج هایی که در این دنیا متحمل شده اند در آخرت. وی ابتدا سعی در اصلاح نگرش مومنان نسبت به رنج دارد و با طرح این که هر رنجی بد نیست و همچنین هر رنجی ظلم نیست، در جهت منطقی و عقلانی نشان دادن رنج ها و اصلاح بینش مومنان حرکت کرده است. از دید او این دو پیش فرض اصلی ترین عوامل نگاه نادرست انسان ها نسبت به رنج است و تغییر در این دو باعث می شود مومنان نگاه متفاوتی نسبت به رنج پیدا کنند. در مرتبه دوم او با تمسک به چند دلیل عقلی و نقلی و بطلان تناسخ نشان می دهد که نمی توان مصایب و رنج های این دنیا را عقوبت اعمال انسان -چه در زندگی مفروض پیشین (مطابق باور اهل تناسخ) و چه در زندگی کنونی- قلمداد کرد و لذا مومنان نباید با این رنج و دغدغه که مورد خشم خدا قرار گرفته اند درگیر باشند. در نهایت او با بحث جبران اخروی در قالب عوض سعی می کند گامی در جهت کاهش رنج مومنان و ایجاد آرامش در آنان بردارد.