نقش اسنادی ادبیات منظوم در بازنمایی بناهای تخریب شده صفوی مطالعه موردی: عمارت بهشت آیین در مثنوی نامه میرزا محمد علیا نصرآبادی

بنا به سلیقه و خواست شاهان صفوی، سفارش‌هایی مبنی بر توصیف ابنیه‌ی احداثی به شاعران داده می‌شد. منظومه‌ی خمسه‌ی سه گانه‌ی عبدی‌بیگ شیرازی، قصاید صایب تبریزی، گلزار سعادت میرزامحسن تاثیر، شهرآشوب محمدطاهر وحید قزوینی، رمزالریاحین رمزی کاشانی و مثنوی‌نامه‌ی وصف عمارت‌خانه‌ی شاهی میرزامحمدعلیا نصرآبادی از این جمله آثار به شمار می‌روند. اگرچه اغلب این اشعار حاوی وجه مبالغه‌آمیزی در توصیف و شرح فضا هستند؛ ولی با توجه به اینکه تعداد زیادی از این بناهای وصف‌شده به‌طورکلی ویران ‌شده‌اند، این اشعار اطلاعات تاریخی مهمی را ارایه می‌کنند که نمونه‌ی این موارد را در جایی دیگر نمی‌توان سراغ گرفت. شفیعای شیرازی و میرزامحمدعلیا نصرآبادی، دو شاعر دوره‌ی صفوی، اشعاری را در وصف عمارت بهشت‌آیین سروده‌اند. مثنوی‌نامه‌ی نصرآبادی جزء آثار بدیعی است که در وصف عمارت بهشت آیین سلطان‌حسین صفوی سروده شده است. از این بنا که در دوره‌ی قاجار تخریب‌شده، اطلاعات بسیار کمی در اسناد منثور باقی ‌مانده است. از مشخصه های اصلی این مثنوی‌نامه ارایه‌ی اطلاعات مربوط به تزیینات بنا، قواعد کار، نحوه‌ی انجام کار، دستمزد، دسته بندی در توضیح فضای کلی بنا و تعریف حرفه ها و صفت هرکدام از بخش هاست. مقاله‌ی حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام ‌شده است، نشان از آن دارد که این اشعار و به‌‌ویژه سروده‌ی نصرآبادی علاوه بر وصف بنا، اطلاعات مربوط به مکان قرارگیری، ترتیب بناها در نسبت با هم و پرداختن به فضا و محیط پیرامونی و توصیف فضای درونی و تزیینات به‌کاررفته را در اختیار قرار می د هند.