نمایان سازی انتحال در یک فرهنگ نامه پزشکی: مطالعه موردی تطبیق دو اثر «کتاب الماء» و«قاموس الاطباء و ناموس الالباء»

 انتحال یا سرقت ادبی به معنی سخن دیگری را به خود نسبت‌دادن است. «کتاب الماء»، فرهنگنامه‌ پزشکی سده‌ پنجم قمری، تآلیف عبدالله بن محمد ازدی است که حمودی در سال 1996 میلادی آن را تصحیح و منتشر نمود. هدف از این پژوهش کاوش در متن و محتوای دو اثر «کتاب الماء» و «قاموس الاطبا» برای ارایه پاسخی منطقی به فرضیه مطرح‌شدن سرقت علمی از این اثر پزشکی است.

 این پژوهش اصیل کیفی، با روش تحلیل محتوا و تطبیق داده‌ها، بین دو اثر «کتاب الماء» و «قاموس الاطباء و ناموس الالباء» صورت پذیرفت و شباهت‌ها و تفاوت‌های متنی، مورد مطالعه و یادداشت‌برداری دقیق قرار گرفت. برای افزایش قابلیت اعتماد، از منابع دست دوم، نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای جامع طب (نسخه یک)، کتابخانه تاریخ اسلام، تاریخ ایران اسلامی بهره گرفته شد. همچنین واژگان کلیدی «کتاب الماء»، «مدین بن عبدالرحمن قوصونی»، «قاموس الاطباء»، «سرقت علمی»، «عبدالله بن محمد ازدی» در سایر مراکز و پایگاه‌های اطلاعاتی مانند PubMed، SID، Scopus، Noormags، Magiran و Google Scholar جستجو شدند.

ملاحظات اخلاقی: 

در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: 

تطبیق این فرهنگنامه با کتاب «قاموس الاطباء و ناموس الالباء» قوصونی، در سده یازدهم قمری، تشابه خیره‌کننده‌ای را بین محتوای این دو اثر نمایان می‌سازد. تنها تفاوت چشم‌گیر کتاب قوصونی با کتاب ازدی در ترتیب مدخل‌هاست. ترتیب ارایه واژه‌ها در «کتاب الماء» بر اساس ریشه ثلاثی مجرد از ابتدای آن (فاءالفعل) است که اصطلاحا به آن ترتیب مشرقی می‌گویند، اما ترتیب «قاموس الاطباء» برخلاف «کتاب الماء» از انتهای ریشه (لام الفعل) است که اصطلاحا این شیوه را ترتیب مغربی می‌گویند.

نتیجه‌گیری:

 این بررسی نشان می‌دهد که قوصونی به طور گسترده، من‌جمله با جا به جایی ترتیب واژگان، «کتاب الماء» را به عنوان اثر تالیفی خویش منتشر ساخت.