کاربرد کنش گفتار تعهدی در گفتمان قرآن

یکی از برجستگی های زبانی قرآن، استفاده از شیوه های بیانی مختلف به منظور نشان دادن مفهومی خاص است. جستار حاضر تلاش دارد تا به شیوه توصیفی- تحلیلی و بر اساس تحلیل کیفی یافته های آماری، با تکیه بر نظریه کارگفت سرل (1969) که جایگاه ویژه ای در فهم و دستیابی به لایه های عمیق تر معنایی متون مقدس ایفامی کند، به واکاوی کاربست کارگفت تعهدی در قرآن بپردازد و به این پرسش ها پاسخ دهد که کارگفت های تعهدی در قرآن در چه قالب های بیانی ای ارایه شده اند؟ و پاره-گفتارهای حاوی این کنش های تعهدی چه مضامین و موضوعاتی را دربرمی گیرند؟ به منظور انجام این پژوهش، ابتدا با درنظرگرفتن معیارهای نحوی، واژگانی و معنایی، آیات شامل کنش تعهدی به روش کتابخانه ای استخراج و سپس برای هر مورد، ویژگی های مختلفی از جمله قالب گفتمانی کنش، فرد متعهد شونده و مضمون تعهد تعیین شد. در نهایت رابطه بین قالب بیانی و مضمون مورد بررسی قرارگرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد که در گفتمان قرآن، کارگفت تعهدی در چهار قالب سوگند، وعد، وعید و عهد ارایه شده است که هر یک خود شامل صورت های الهی و غیرالهی با ویژگی های خاص خود می-شود. مقایسه کمی این چهارگروه نشان می دهد که وعیدها با اختلاف معناداری جایگاه نخست را به خود اختصاص می دهند و اشکال دیگر این کنش نظیر وعد، سوگند و عهد در مراتب بعدی قرارمی گیرند. علاوه براین، بررسی شخصیت محوری عاملان سخن و جایگاه آن ها به مثابه بافت موقعیتی کلام نشان می دهد که توازن قدرت و جایگاه، میان طرفین گفتگو وجودندارد که این امر خود عاملی تعیین کننده در انتخاب چنین قالب های بیانی ای محسوب می شود.در تمامی این موارد ساخت های زبانی و ظرافت های موجود در آن ها به ویژه امکانات حوزه وجه نمایی، ارتباط بین نحوه بیان و توازن قدرت میان طرفین گفتگو را به نمایش می گذارد. محور اصلی موضوعات، دامنه و تعدد آن ها نیز در چهارگونه مورد بحث متفاوت است ولی در برخی موارد همپوشانی مشاهده می شود.