بررسی تنوع زیستی گیاهی در یک چشم انداز کشاورزی (مطالعه موردی: دشت ناز ساری)

در طول نیم قرن گذشته، کشاورزی فشرده به طرز چشم گیری افزایش یافته است و چشم اندازهای کشاورزی به سامانه های تک محصولی ساده با پوشش کم، مشابه زیستگاه های نیمه طبیعی تبدیل شده است. این روند منجر به کاهش شدید تنوع زیستی و کاهش ارایه خدمات بوم سازگان به کشاورزی شده است. اثبات شده است که در مقایس جهانی در بین انواع خدمات بوم-سازگان، کنترل آفات و گیاهان هرز و گرده افشانی تاثیر قابل توجهی بر تولید محصولات کشاورزی جهانی دارد. این مطالعه با هدف بررسی تنوع زیستی گیاهی قطعات گندم، کلزا، جو و تریتیکاله در یک چشم انداز کشاورزی (دشت ناز ساری) انجام شد.

این آزمایش به صورت طرح کاملا تصادفی نامتعادل در یک چشم انداز کشاورزی واقع در منطقه دشت ناز ساری (استان مازندران) در سال زراعی 99-1398 اجرا شد. در این بررسی 26 مزرعه از قطعات مختلف کشت پاییزه شامل کلزا، گندم، جو و تریتیکاله انتخاب شدند و نمونه برداری از وضعیت تنوع زیستی گیاهی با الگوی W و با کودرات با ابعاد 5/0×5/0متر مربعی انجام شد. نمونه ها به آزمایشگاه تحقیقات زراعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان منتقل شدند و فلور گیاهی به تفکیک جنس و گونه تعیین گردید. سپس شاخص های تنوع مختلف زیستی شامل شانون- واینر، مارگالف، منهنیک، سیمپسون، یکنواختی و سورنسون با استفاده از معادله های مربوطه محاسبه گردید. در انتها براساس نتایج، وضعیت تنوع زیستی در سطح چشم انداز کشاورزی با در نظر گرفتن وضعیت اجزای آن شامل نوع قطعات، کوریدور، حاشیه، مرز و غیره تحلیل شد.

در این بررسی 25 گونه گیاهی متعلق به 14 خانواده شناسایی شدند که 10 گونه به باریک برگ ها و 15 گونه به پهن برگ ها تعلق داشت. از بین گونه های شناسایی شده بیشترین فراونی را گیاهان هرز شلمبیک(Rapistrum rugosum)، یولاف وحشی(Avena ludoviciana)، خونی واش(Phalaris minor) و کنگر صحرایی(Cirsium arvense) داشتند. نتایج نشان داد که تنوع زیستی گیاهی موجود در این چشم انداز براساس شاخص شانون- واینر در وضعیت مطلوب قرار دارد، بطوری که این شاخص در قطعات تریتیکاله، جو، کلزا و گندم به ترتیب 64/2، 52/2، 39/2 و 38/2 برآورد شد. محاسبه شاخص تنوع گونه ای منهنیک برای قطعات پاییزه کلزا، جو، گندم و تریتیکاله به ترتیب 86/2، 85/2، 45/2، 32/2 بدست آمد. همچنین بیشترین میزان شاخص تنوع گونه ای سیمپسون در مزارع کلزا، جو، گندم و تریتیکاله به ترتیب 068/0 ، 047/0 ، 070/0 و 052/0 بود. براساس نتایج بیشترین شباهت بر اساس شاخص سورنسون به ترتیب مربوط به قطعات تریتیکاله (1)، جو (95/0)، گندم (95/0) و کلزا (93/0) بود.

بطورکلی نتایج نشان داد مصرف کود دامی در برخی از قطعات چشم انداز، قرارگیری نهرهای آب و زمین های بایر در حاشیه قطعات و نیز وجود کریدوری از درختان به عنوان بادشکن، توانست بر وضعیت تنوع زیستی چشم انداز مورد مطالعه تاثیرگذار باشد. نتایج به دست آمده از این مطالعه می تواند در ایجاد یک برنامه مدیریت جامع گیاهان هرز و تصمیم گیری در مورد انتخاب روش کنترل و یا بهبود ارایه خدمات بوم سازگانی توسط تنوع زیستی گیاهی مفید باشد.