کاربرد ساختار جمع برای مدلول مثنی در عربی قرآنی و پاسخ به شبهات مربوطه با تکیه بر دستور تطبیقی زبان های سامی

نقدهای مخالفان به قرآن از دیرباز به صورت های مختلف طرح، و متقابلا با جواب دانشمندان مسلمان روبه رو شده است. در این میان، ساختارهای ادبی قرآن، حجم بسیاری از شبهات را به خود اختصاص داده که از این شبهات، برخی مرتبط با استعمال ساختار جمع برای مدلول مثنی است. «بازگرداندن ضمیر جمع به مرجع مثنی» در آیات 18 حج و 9 حجرات؛ همچنین «آوردن واژه جمع به جای مثنی» در آیات 4 تحریم و 38 مایده اهم شبهات مطرح شده در این باره است. مقاله پیش رو در صدد پاسخ به شبهات فوق برآمده و نیز به دنبال این است که در چه مواضعی ساختار جمع برای مدلول مثنی در قرآن به کار رفته و چه تحلیلی برای این کاربرد ها از منظر زبان شناسی می توان ارایه کرد؟ علاوه بر پاسخ نحویان سنتی از جمله «کراهت اضافه دو واژه مثنی» که مبتنی بر آموزه های نحوی و بلاغی است، این شبهات از منظر دستور تطبیقی زبان های سامی نیز قابل نقد و پاسخ گویی اند. چه اینکه با مطالعه زبان های خویشاوند عربی، نظیر: عبری، سریانی و دیگر زبان های سامی، مشخص می گردد که در این زبان ها ساختار مثنی به عنوان یک ساختار صرفی مورد استفاده نبوده و ساختار جمع جایگزین آن شده است. در این زبان ها، تنها نمونه هایی محدود از واژگان با علامت مثنی یافت می شوند. در آیات بسیاری از قرآن نیز، با وجود اینکه کاربرد مثنی مطابق با قواعد مربوطه صورت گرفته، با مطالعه ساختارهای منحصر به فرد مثنی، نمایان می شود که این ساختار در زبان عربی قرآنی، وضعیتی منعطف دارد و در برخی کاربردها همانند دیگر خویشاوندانش به سمت ساختار جمع گرایش یافته است. کاربرد ساختار جمع برای مدلول مثنی در قرآن به دسته های زیر قابل تقسیم است: «استفاده از فعل جمع برای مثنی»، «استفاده از ضمیر جمع برای مثنی»، «استفاده از قید مخصوص جمع برای مثنی»، «استفاده از واژه جمع برای مثنی در حالت اسمی» و «استفاده از وصف جمع برای مثنی».