معرفی و تاریخ گذاری نسخه خطی کتاب جغرافیایی ابوعبدالله محمد مقدسی: الاقالیم یا المسافات و الولایات

از اثر جغرافیایی مقدسی که به نام احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم شناخته می شود دو نسخه در دست است. یکی نسخه برلین که تاریخ تالیف آن 375 ق. است و دیگری نسخه استانبول که تاریخ تالیف آن مشخص نیست. می دانیم که کتاب مقدسی نسخه های مختلفی داشت که خود مولف تهیه کرده بود و ممکن است این نسخه ها از نظر تقدم و تاخر و تفصیل با هم متفاوت باشد. همین طور می دانیم که این نسخه ها نام های مختلفی داشت. دخویه در تصحیح خود که تنها تصحیح کتاب است نسخه برلین را اساس قرار داد؛ اما تاریخ گذاری نسخه استانبول می تواند سبب تجدید نظر در این تصمیم شود. بیشتر محققانی که پیش از این درباره تاریخ گذاری نسخه استانبول اظهار نظر کرده اند معتقد بودند که تاریخ تالیف نسخه استانبول پیش از نسخه برلین است. نسخه استانبول 232 برگ است و به خط نسخ نوشته شده است و به شماره «2971 مکرر» در مجموعه ایاصوفیه کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می شود. نام این نسخه الاقالیم یا المسافات و الولایات است و به شخصی به نام ابوالحسن علی بن حسن که از بزرگان دستگاه سامانیان بود تقدیم شده است. شواهد تاریخی موجود در نسخه استانبول نشان می دهد که این نسخه بین ربیع الثانی تا ذیحجه سال 378 ق. تالیف شد و شاید با نسخه ای باشد که به خط مقدسی در دست یاقوت حموی بود، مرتبط باشد؛ چرا که تنها کسی که به تاریخ 378 ق. به عنوان سال تالیف کتاب مقدسی اشاره کرده است یاقوت حموی است.