دیالکتیک ایدئولوژی یا اتوپیای ارداویرافنامه

اردوایرافنامه متنی مذهبی متعلق به ایران باستان است و در اواخر عصر ساسانیان توسط ارداویراف به نگارش درآمد. این اثر را باید متنی سفارشی از طرف طبقه حاکمه نیز خواند. موبدان زرتشتی که طبقه حاکمه را تشکیل می دادند با تامل در اوضاع نا به سامان جامعه ساسانی که دچار بحران های بسیاری از جمله بحران مشروعیت گشته بود، در پی حفظ حکومت برآمدند و یکی از مهم ترین اقداماتشان انتخاب موبدی از میان منتخب موبدان به نام ارداویراف برای سیر به سفری مذهبی و نگارش مشاهداتش در قالب روایت بهشت و جهنم بود. بنابراین هرچند ارداویرافنامه متنی مذهبی است اما با عمیق تر شدن در آن می توان وجوه مختلفی از آن استنباط کرد که روایت کننده جامعه، سیاست و تاریخ باستان ایران است. این مقاله با پرسشی تحت عنوان این که آیا ارداویرافنامه به سمت ایدیولوژی حرکت کرده است یا اتوپیا ؟ و چرا ؟ دیالکتیک ایدیولوژی و اتوپیای موجود در آن را بررسی می کند و در می یابد که کفه ایدیولوژی این اثر پررنگ تر و سنگین تر از اتوپیاست و بنابراین موبدان زرتشتی با سفارش این کتاب به ارداویراف در پی حفظ وضع موجود و کاهش بحران مشروعیت نظام سیاسی ساسانی برآمدند. بر همین اساس از چارچوب نظری جامعه شناسی معرفت مانهایم و روش اسکینر که هر دو بر نقش جامعه، تاریخ و اندیشه تاکید دارند و می توانند در تامل تاریخی و متنی این مقاله کمک کنند، استفاده شده است.