بررسی مولفه های فرهنگی- اجتماعی در پیکره بندی فضایی آرامگاه های اسلامی مراکش (قرن دوم ه.ق/8 میلادی تا چهارده ه.ق/16 میلادی)

آرامگاه ها، بناهای فرهنگی-اجتماعی و متبرکه در دوران اسلامی اند که بعد از مساجد، به عنوان جزء جدایی ناپذیر معماری آیینی اهمیت ویژه ای دارند. با توجه به اهمیت شناسایی سنت های منطقه ای مختلف، در مورد معماری تدفینی جهان اسلام در طی قرون متمادی، مطالعات چندان متمرکزی بر بناهای زیارتگاهی غرب سرزمین تاریخی جهان اسلام صورت نگرفته است. هدف نوشتار حاضر مطالعه نقش مولفه های فرهنگی-اجتماعی در پیکره بندی فضایی پنج نمونه از زیارتگاه های اسلامی، در حوزه جغرافیایی شمال غربی آفریقا، مغرب الاقصی (مراکش) از قرن هشتم تا قرن هجدهم میلادی است. در گام اول با روش تحقیق توصیفی-تاریخی و بهره گیری از مطالعات اسنادی و کتابخانه ای، داده های مستخرج از نمونه های موردی، جمع آوری شده است. بناهای معرفی شده با سه مولفه سلسله مراتب فضایی، انتظام فضایی و دسترسی پذیری فضایی بررسی تطبیقی می شود. در گام دوم با روش توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از روش نحو فضا، ویژگی های منحصربه فرد کارکردی-فضایی، ابعاد و کیفیات معماری حاکم بر آرامگاه های اسلامی این منطقه، ازنقطه نظر چگونگی ارتباط با محیط پیرامون، موردبحث قرار می گیرد. نتایج پژوهش نشان می دهد که ساختار کالبدی-فرمی بناهای آرامگاهی مراکش در دوره اسلامی، از الگوی اولیه واحدی تبعیت می کند اما وجه تمایز این بناها با یکدیگر در سازمان فضایی حیاط درونی و پیکره بندی فضایی آرامگاه هاست. زاویه مولای ادریس دوم در شهر فاس به دلیل انتظام فضایی بالا و دسترس پذیری -که در پلان قابل مشاهده است- با بالاترین ضریب هم پیوندی فضا، بهترین پیکره بندی فضایی را داراست.