ارزیابی پایداری لاین های پیشرفته سویا (Glycine max L.) در شرایط تنش خشکی با استفاده از روش GGE بای پلات و Ammi

سویا (Glycine max L.) مهم ترین گیاه روغنی در جهان است. عملکرد سویا وتوزیع جغرافیایی آن در کشور می تواند به شدت توسط تنش های غیرزیستی همچون خشکسالی محدود شود.از این رو نیاز دایمی به اصلاح ارقام سویا با عملکرد بالا و پایدار در محیط های مختلف وجود دارد. در این تحقیق به بررسی پایداری و سازگاری لاین های پیشرفته سویا در شرایط تنش کم آبی پرداخته شده است.

در این تحقیق 14 لاین برتر سویا که در آزمایشات مقدماتی ارزیابی عملکرد سویا در مناطق مختلف برتر بوده اند به همراه دو رقم صبا و کوثر در دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در دو سال زراعی 95 - 1394 در کرج ارزیابی شدند. هر دو آزمایش تا زمان استقرار گیاهچه و ظهور مرحله V4-V5 که مصادف با توسعه کامل چهارمین تا پنجمین برگ سه برگچه ای بود، مشابه یکدیگر آبیاری گردیده و پس از آن، در آزمایش های اول و دوم به ترتیب هر هفته و یک هفته در میان (به ترتیب 55-50 و 120-100 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A) آبیاری شدند. در پایان دو سال، پایداری و سازگاری لاین ها، با روش GGE بای پلات، AMMI و میانگین رتبه میانگین عملکرد بررسی شد.

نتایج نشان داد اثرات ژنوتیپ، محیط و ژنوتیپ × محیط به ترتیب 20، 68 و 12 درصد از کل مجموع مربعات را توجیه نمودند. همچنین دو مولفه اصلی اول معنی دار بودند و هرکدام به ترتیب 67 و 24 درصد از مجموع مربعات اثر متقابل را به خود اختصاص دادند. بیشترین عملکرد دانه در شرایط بدون تنش به ترتیب در لاین های G1، G3 وG2 مشاهده شد. همچنین در شرایط تنش خشکی بیشترین عملکرد در لاین های G3 وG2 بدست آمد. لاین G3 با داشتن عملکرد بالاتر از متوسط کل در هر دو شرایط بدون تنش و تنش، به عنوان ژنوتیپ متحمل به خشکی شناخته شد.

بر اساس نمودار بای پلات، رتبه بندی میانگین و انحراف معیار رتبه عملکرد دانه لاین ها G3، G1، G2 و G7 کم ترین اثر متقابل را با محیط داشته و به عنوان لاین های پایدار شناسایی شدند. در نمودار بای پلات دو مولفه اصلی اول و آماره ارزش پایداری مدل AMMI با عملکرد، لاین هایG2 ، G6، G3، G1 و G7 به عنوان لاین هایی با پایداری بیشتر شناخته شدند. براساس نمودار چندضلعی GGE، نیز لاین هایG1 ،G6 ، G2، G7، G4 و G5 انتخاب شدند. لاین های G3 و G8 در کرج در شرایط بدون تنش و تنش، سازگاری خصوصی خوبی را نشان دادند. لاین هایG3 ، G1 و G2 با میانگین عملکرد بالاتر از میانگین کل و ارقام شاهد به عنوان لاین های مناسب جهت کشت در مناطق کم آب معرفی می گردند و همچنین می توان از آن ها در برنامه های به نژادی آتی استفاده نمود.