غربال ژنوتیپ های برتر جو با استفاده از شاخص های مختلف انتخاب مبتنی بر چند صفت

شناسایی ژنوتیپ هایی که عملکرد بالا را در بسیاری از صفات ترکیب می کنند، یک کار چالش برانگیز بوده است. با توجه به اینکه شاخص های انتخاب چند صفتی مبتنی بر مدل های خطی بوده و وجود چند خطی و دادن ضریب های وزنی دلخواه، ممکن است دستاوردهای ژنتیکی را از بین ببرد، از اینرو بکارگیری روش-های جدید گزینشی جهت انتخاب ژنوتیپ های برتر بر اساس صفات مختلف می تواند بر معایب شاخص های خطی کلاسیک غلبه کند. هدف از این تحقیق در ابتدا انتخاب ژنوتیپ های برتر بر اساس عملکرد دانه و تعدادی از صفات مورفو-فنولوژیک و در نهایت مقایسه شاخص های مختلف انتخاب ژنوتیپ های ایده آل بود.

به منظور ارزیابی تعدادی از لاین های خالص جو با استفاده از شاخص های گزینش چند صفتی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی داراب، دو آزمایش یک ساله در سال های زراعی (1398-1396) و یک آزمایش دو ساله (1400-1398) انجام شد. آزمایش سال اول شامل 108 لاین خالص جو بود که به صورت طرح حجیم شده آگمنت اجرا و از بین این لاین ها در سال دوم 34 لاین برای منطقه داراب انتخاب شدند که لاین های انتخابی به صورت دو آزمایش مجزای 1 و 2 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. سپس 11 لاین برتر انتخاب شدند و به همراه 6 لاین دیگر که در مناطق زابل و مغان برتر بودند انتخاب و در یک آزمایش دو ساله مورد بررسی قرار گرفتند. آزمایش دو ساله به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار اجرا شد. برای انتخاب ژنوتیپ های برتر در سال اول از شاخص SIIG، در سال دوم از شاخص MGIDI و در سال های سوم و چهارم از شاخص-های MGIDI، FAI-BLUP، SIIG و اسمیت-هیزل استفاده شد. روش های آماری مورد استفاده شامل تجزیه واریانس جداگانه برای سال های اول و دوم، تجزیه واریانس مرکب (سال های سوم و چهارم)، محاسبه پارامترهای ژنتیکی توسط روش REML (سال های سوم و چهارم) و محاسبه شاخص های مختلف MGIDI، FAI-BLUP، SIIG و اسمیت-هیزل بود.

نتایج تجزیه واریانس آزمایشات دوساله (1400-1398) نشان داد اثر سال برای همه صفات به جزء ارتفاع بوته معنی دار بود. اثر ژنوتیپ برای همه صفات به جزء عملکرد دانه معنی دار شد و از طرفی برهمکنش ژنوتیپ × سال تنها برای عملکرد دانه در سطح احتمال 5 درصد معنی دار شد. برآورد وراثت پذیری عمومی بر اساس میانگین ژنوتیپ ها برای همه صفات به جزء عملکرد دانه بالا بود و به ترتیب از 491/0 تا 917/0 برای طول دوره پر شدن دانه و وزن هزاردانه متغیر بود. میزان دقت گزینش ژنوتیپ ها در همه صفات مورد بررسی به جزء عملکرد دانه بالا بود. شاخص اسمیت-هیزل، سه ژنوتیپ شماره ی G7، G2 و G15 را به عنوان برترین ژنوتیپ ها انتخاب کرد. در شاخص فاصله ژنوتیپ-ایدیوتیپ چند صفتی (MGIDI) ژنوتیپ های شماره ی G15، G2، G16 و G20 به عنوان برترین ژنوتیپ ها انتخاب شدند. ژنوتیپ های G14، G8 و G18 با استفاده از شاخص تحلیل عاملی و طراحی ایدیوتیپ از طریق پیش بینی نااریب بهترین خط (FAI-BLUP) جزء ژنوتیپ های برتر بودند. بر اساس نتایج شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده آل SIIG ، ژنوتیپ های شماره ی G20، G17، G19 و G15 به ترتیب با بیش ترین مقدار SIIG جزو ژنوتیپ های برتر بودند. نتایج همبستگی بین صفات مورد بررسی و شاخص های MGIDI، FAI-BLUP، SIIG نشان داد که به جزء FAI-BLUP دو شاخص دیگر همبستگی معنی داری با عملکرد دانه دارند. در بین شاخص ها، FAI-BLUP با هیچ کدام از شاخص ها همبستگی معنی داری نداشت.

در مجموع نتایج بررسی شاخص های مختلف نشان داد که در شرایط این تحقیق هیچ کدام از شاخص ها برتری چندانی نسبت به یک دیگر نشان ندادند و بنابراین در نهایت ژنوتیپ G15 که براساس بیشتر شاخص ها (به جزء FAI-BLUP) ژنوتیپ ایده آل بود و ژنوتیپ G14 (ژنوتیپ انتخابی توسط شاخص FAI-BLUP) به علت زودرس تر بودن و عملکرد دانه بالا، به عنوان ژنوتیپ های برتر در این تحقیق برای کشت و معرفی در داراب و مناطق جنوبی کشور که آب و هوای مشابهی با داراب دارند، پیشنهاد شدند.