مکانیسم ابصار و خطای حسی در نظر خواجه نصیرالدین طوسی

چگونگی رویت شیء و رخ دادن خطاهای حسی از پرسشهای پیشرو در هر نظام معرفتی ازجمله در معرفتشناسی طوسی است. اهمیت این مسیله به این دلیل است که حواس و داده هایشان آغازگر فرایند تحقق یافتن معرفتی یقینی نسبت به اشیاء هستند. در این مقاله سعی میشود در بخش اول، دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی درباره نحوه ابصار بررسی گردد؛ سپس در بخش دوم با تمایز نهادن میان احساس و ادراک حسی و بررسی قوای ادراکی چگونگی و محل وقوع خطا ازنظر وی تبیین گردد. بنابر یافته های تحقیق در بخش اول، طوسی را باید از فیلسوفان معتقد به خروج شعاع دانست اما نه خروج به معنای رایج آن. بر همین اساس خطای حسی نیز از منظر او معنا ندارد. لکن این به معنی نفی خطاهای ادراکی نیست. در بخش دوم، این نظر طوسی با لحاظ دو رویکرد سلبی و ایجابی بررسی میشود. او در نگاه سلبی معتقد است خطا در مرحله احساس بصری، رخ نمیدهد و بنابراین محسوس به معنای داده های حس که از طریق اندامهای حسی حاصل میشود عاری از خطا است؛ زیرا ابصار به واسطه خروج شعاع محقق میشود. در رویکرد ایجابی نظر وی این است خطا به ادراک حسی و داوری عقل بازمیگردد و تحت تاثیر قوه خیال رخ میدهد. به تعبیر دیگر منشا وقوع خطا، در تطبیق دادن محسوس با واقعیت خارجی است که این امر در حیطه فعل عقل است. بدین ترتیب گرچه عقل در معرض لغزش و خطا است اما این مسیله به معنایبیاعتباری معرفت نخواهد بود.