بررسی و تحلیل مضامین تعلیمی بهارستان جامی براساس نظریه کنشهای گفتاری سرل

کنش گفتاری، بیشتر به ابعاد کاربردی زبان توجه میکند و جزو نظریه های کاربردشناسی محسوب میشود. براساس این نظریه، در قالب جمله ها و عبارتها، اعمالی نیز انجام میشود که با نیتهای ارتباطی گوینده، پیوند مستقیمی دارد. به سخن دیگر، این نظریه به بررسی معانی موردنظر گوینده در قالب پاره گفتارها میپردازد. بهارستان جامی ازجمله آثار تعلیمی است که در پس معنی ظاهری حکایتهای آن، معانی ثانوی نیز دنبال میشود. در این پژوهش به بررسی کنشهای گفتاری موردنظر سرل -که شامل کنش اظهاری، ترغیبی، عاطفی و تعهدی است- در حکایتهای بهارستان پرداخته شده است.

پژوهش حاضر، براساس مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، به روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته است.

جامی گاهی با عبور از نظام خبرسانی کنشهای اظهاری، آنها را به کنش ترغیبی تبدیل میکند؛ گاه با استفاده از شخصیتهای نوعی و پرهیز از روایت خطی، کنشهای ترغیبی را میسازد و در مواردی نیز با بهره گیری از تقابلهای دوگانه نظام معنایی واژگان خاصی که ساختار حکایت به آنها وابسته است، کنشهای اظهاری را به کنشهای ترغیبی تغییر میدهد. وی همچنین برای تبدیل کنشهای اظهاری در بافت توصیفی حکایتها از ابزارهایی مانند زبان تمثیل، زبان بدن، طنز و پیرنگ داستانی بهره گرفته است.

جامی در بهارستان برای بیان مفاهیم پندآموز و اقناع مخاطب به کنشگری پویا و سازنده، از عوامل مختلف بافتی همچون قالب حکایت، ترکیب گونه تعلیمی با گونه غنایی، استفاده از شخصیت و شخصیت پردازی مناسب و استشهادهای شعری، بهره برده است. از نظر کنشهای گفتاری، کنش اظهاری و اظهاری ترغیبی بیشترین بسامد را دارند و کنش اظهاری عاطفی، عاطفی ترغیبی و اظهاری اعلامی، در جایگاه های بعدی قرار دارند.