جنونی اردبیلی، شاعر گمنام عصر صفوی

محمدتقی جنونی اردبیلی، متخلص به «جنونی»، شاعر نیمه دوم قرن یازدهم و نیمه اول قرن دوازدهم هجری قمری است. به طوری که از مطالعه اشعارش برمی آید، وی قسمت اعظم عمر خود را دور از وطن سپری کرده و از نام و نشان و زندگی وی در تذکره ها وکتاب های تاریخ ادبیات، اطلاعاتی ثبت نشده است. قدیمی ترین منبعی که در آن به مختصر اطلاعاتی برمی خوریم، کتاب ارزشمند الذریعه الی تصانیف الشیعه نوشته آقابزرگ تهرانی است و سایر منابع به آن کتاب استناد کرده اند. دیوان دست نوشته 156 برگی جنونی به زبان فارسی، یگانه منبع معتبر درباره اوست که با دقت و جست وجو در اشعارش، می توان اطلاعاتی درخصوص وی به دست آورد. یگانه نسخه خطی موجود از این دیوان در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود که آن هم کامل نیست و تعدادی از ورق های آن از بین رفته است. به همین سبب نیاز اساسی برای تحقیق درباره زندگی و اشعار جنونی احساس می شود. جنونی با بهره گیری از سبک خراسانی و عراقی، مضامین عارفانه را با نگاه انتقادی و قلم منحصر به فردش بررسی کرده و در سبک هندی سروده است. دیوان اشعار جنونی به هشت بخش تقسیم می شود: قصاید، غزلیات، رباعیات، ترجیع بند، مخمسات، قطعات، تک بیت ها، مثنوی «جنگنامه» به زبان ترکی. موضوع قصیده های جنونی، غالبا مدح و ثنای پیامبر اسلام(ص) و امامان شیعه و صاحب منصبان عصر خود وی (صفوی) است. نسخه دیگری منسوب به جنونی مربوط به تاریخ 1100 قمری در کتابخانه و موزه ملی ملک موجود است که به همت ایرج افشار تنظیم شده و غیر از نام و تخلص جنونی و تاریخ کتابت، اطلاعات بیشتری به ما نمی دهد. جنونی در این دست نوشته، آثار تعدادی از شاعران و نویسندگان قبل و معاصر خود را به خط نستعلیق نوشته و نام و تخلص خود را نیز ذکر کرده است و چند بند از مخمسات خود را در آن آورده است. در مقاله پیش رو تلاش شده ضمن تحلیل اشعار جنونی، اطلاعاتی از زندگی شاعر به تحریر درآید. همچنین دو مخمس منحصر به فرد وی تصحیح شده است.