تحلیل بازنمایی مخاطرات طبیعی در کتاب های درسی دوره راهنمایی و دبیرستان

مخاطرات طبیعی پدیده هایی تکرارپذیرند که اغلب با آسیب های سخت مادی و معنوی همراه اند و به همین دلیل به عنوان مسیله در مجامع علمی پذیرفته شده اند. در نظام آموزشی فعلی ایران نیز این مسیله در کتاب های درسی که مهم ترین ابزار آموزش است گنجانده شده است، از این رو بررسی محتوای کتاب های درسی برای مشخص کردن نحوه پرداختن به این گونه مسایل ضروری است. برای این منظور از روش تحلیل محتوای اسنادی استفاده شد. نتایج بررسی تصاویر و محتوای کتاب های سه پایه دوره راهنمایی نشان داد که از کل مطالب دروس مطالعات اجتماعی، 4/6 درصد پاراگراف ها به موضوع مخاطرات طبیعی اختصاص داده شده است. در کتاب های درسی جغرافیای پایه های اول و دوم متوسطه در مجموع 1/7 درصد پاراگراف ها به این موضوع اشاره دارد و درصد ارایه این مطالب نسبت به کل محتوای آنها معنا دار نیست. همچنین 33 درصد از کتاب جغرافیای سال سوم دبیرستان با موضوع مخاطرات طبیعی مرتبط است که از کل مطالب ارایه شده به شکل متن در آن به ترتیب حدود 26 درصد به زمین لرزه، 3 درصد به آتش فشان، 40 درصد به سیل، 14 درصد به خشکسالی، 13 درصد به زمین لغزش و 4 درصد به تگرگ، سونامی و فرونشست اختصاص دارد. در مجموع 41/17 درصد از کل کتاب های جغرافیا به موضوع مخاطرات مرتبط است. در درس «انسان و محیط زیست»، مباحث مرتبط به مخاطرات طبیعی حدود 2/21 درصد است که نسبت به کل مطالب بسیار ناچیز است. دیگر یافته های این پژوهش نشان داد که در بین انواع مخاطرات، هرچند زمین لرزه، بیشترین آسیب پذیری را در چند دهه گذشته به ایران تحمیل کرده، اما رده چهارم اهمیت را در تحلیل محتوای کتاب های درسی به خود اختصاص داده است. شایان ذکر است که درباره آتش فشان که در رتبه دوم قرار گرفته، هیچ محتوایی از آسیب پذیری ناشی از آن در ایران گزارش نشده است که این موضوع نشان دهنده ناهماهنگی محتویات دروس ارایه شده و سطح آسیب پذیری پیش بینی پذیر ضمنی جامعه است.