مقایسه عناصر غذایی برگ و خاک بلوط ایرانی در رویشگاه طبیعی و جنگل کاری شده

به منظور احیاء بخش های تخریب یافته جنگل های زاگرس، جنگلکاری با گونه بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl) انجام شده است، با این وجود مطالعات کمی در زمینه پویایی عناصر غذایی برگ و خاک در مقایسه با درختان طبیعی (دانه زاد و شاخه زاد) صورت گرفته است. هدف این پژوهش مقایسه عناصر غذایی برگ در فرم های طبیعی (دانه زاد و شاخه زاد) و جنگل کاری شده بلوط ایرانی (با میانگین سنی حدود 30 سال) است.

با توجه به اهداف پژوهش، در شهرستان ایلام که جنگلکاری با گونه بلوط ایرانی در مجاورت پایه های طبیعی آن انجام شده بود، نمونه برداری از برگ و خاک (در عمق 20-0 سانتی متری) در دو فصل بهار (فروردین ماه) و تابستان (شهریور ماه) جهت مقایسه تغییرات عناصر کربن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم و برخی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک انجام گرفت. از آنالیز واریانس دو طرفه (GLM) جهت مقایسه میانگین های خصوصیات خاک و برگ در بین مناطق مختلف و از آنالیز مولفه های اصلی (PCA) و آزمون همبستگی پیرسون به منظور بررسی روابط عناصر غذایی برگ و خاک و نیز تغییرات آنها در رابطه با فرم رویشی مختلف استفاده شد.

نتایج آنالیز واریانس دو طرفه (GLM) نشان داد که عناصر نیتروژن و فسفر برگ تحت تاثیر فرم های مختلف گونه بلوط و فصل قرار گرفت و مقدار آنها در فصل بهار بیشتر از تابستان است. به طوری که میزان نیتروژن برگ ها در درختان دانه زاد (20/2 درصد به 68/1 درصد) و در فرم جنگل کاری (78/1درصد به 25/1درصد) در فصل بهار نسبت به تابستان بیشتر بود. میزان کلسیم برگ در فصل تابستان نسبت به بهار بین 5/1 تا 2 برابر بود (در بلوط جنگل کاری شده 66/303 به 33/170، در بلوط شاخه زاد 33/282 به 33/149 و بلوط دانه زاد 66/285 به 233 میلی گرم بر کیلوگرم). پتاسیم برگ تحت تاثیر فرم های مختلف بلوط و فصل قرار گرفت. بطوریکه در فصل بهار بیشتر از تابستان و در بلوط دانه زاد (16/201 میلی گرم بر کیلوگرم) و جنگل کاری شده (47/161 میلی گرم بر کیلوگرم) 1 تا 5/1 برابر بلوط شاخه زاد (30/128 میلی گرم بر کیلوگرم) بود. تجزیه مولفه های اصلی و همبستگی پیرسون نشان داد که در دو فصل، فرم های مختلف بلوط از یکدیگر قابل تفکیک هستند.

براساس نتایج می توان گفت که درختان جنگل کاری شده بلوط ایرانی از نظر عناصر نیتروژن کل، پتاسیم و فسفر برگ مشابه فرم جنگلی دانه زاد بوده و نسبت به درختان شاخه زاد از میزان عناصر بیشتری برخوردار هستند. علاوه بر این، در فرم های جنگلکاری بر خلاف فرم های طبیعی میزان عناصر برگ در فصل تابستان بیشتر از فصل بهار بود.