کشاکش های مذهبی در ایران عصر ناصری (1264-1313ق)

جامعه ایران عصر ناصری، نزاع ها، شورش ها و درگیری های مذهبی بسیاری را تجربه کرد. این مقاله این پرسش را پی گرفته که صورت بندی مذهبی جامعه ایران عصر ناصری چگونه بود و چرا به نزاع و درگیری منجر می شد؟ نزاع های مذهبی عصر ناصری بر بستری از زمینه ها و فرایندهای تاریخی و اجتماعی در سه گونه جداگانه قابل بررسی است: نزاع مداوم حیدری ها و نعمتی ها در برخی از شهرهای ایران، که این نزاع ها از سوی حکام و سایر عوامل قدرت برای رسیدن به اهداف خود مورد استفاده قرار می گرفتند؛ نزاع های مذهبی مسلمانان با اقلیت های مذهبی زردشتی و یهودی که متاثر از فضای اعتقادی حاکم بر جامعه و تعصب های مذهبی شیعیان بود. این دسته از نزاع ها در همان محدوده محلی باقی می ماندند و حکومت و امرای محلی، به منظور جلوگیری از تداوم این نزاع ها در پایان دادن به آن ها اقدام می کردند؛ اما نوع سوم از نزاع های مذهبی عصر ناصری ماهیتی متفاوت داشت و از آن می توان به عنوان یک اعتراض مذهبی یاد کرد که علیه مذهب رسمی ایران و حاکمیت شکل گرفت. این اعتراض گرچه پیش از آغاز سلطنت ناصری شروع شده و فضای فکری و سیاسی برخی از شهرها را تحت تاثیر قرار داده بود، اما در عصر ناصری بنیان های دینی حاکم بر جامعه و مشروعیت حاکمیت قاجار را دچار چالش کرد. بنابراین با ترغیب علمای شیعه و اقدامات حکومت مرکزی سرکوب شد.