اثر محرک های اکسینی بر مورفولوژی ریشه و بیوسنتز گلیسیریزین در اکوتیپ های شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra L.)

شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra L.) یکی از گیاهان دارویی ارزشمند جهان است که گلیسیریزین، مهم ترین متابولیت تری ترپنوییدی موجود در ریشه آن، در صنایع غذایی و داروسازی نوین کاربردهای فراوانی دارد. برای غلبه بر مشکلات جوانه زنی بذرها، خطر انقراض گیاه ناشی از برداشت بی رویه ریشه و سرعت کند بیوسنتز طبیعی متابولیت های ثانویه، توجه به کشت بافت ریشه این گیاه و کاربرد محرک ها جهت افزایش بیوسنتز گلیسیریزین آن، ضروری است. در پژوهش حاضر، نرخ جوانه زنی بذرهای دو اکوتیپ شیرین بیان ایرانی (کاشمر و جغتای) و یک اکوتیپ عراقی در سطوح مختلف پیش تیمار اسیدسولفوریک ارزیابی شد. همچنین، تفاوت های مورفولوژیک و محتوای گلیسیریزین ریشه اکوتیپ ها در پاسخ به محرک های اکسینی IAA و NAA با غلظت های 0، 0.5، 1 و 1.5 میلی گرم در لیتر، در محیط پایه MS ½ با استفاده از ریزنمونه ریشه بررسی گردید. نتایج نشان داد که حداکثر جوانه زنی بذرهای هر سه اکوتیپ، در پیش تیمار اسیدسولفوریک 98 درصد به مدت 40 دقیقه حاصل گردید. اکوتیپ عراقی در شرایط شاهد و برخی سطوح هورمونی (به ویژه NAA) از نظر کلیه صفات به جز محتوای گلیسیریزین در گروه برتر آماری قرار داشت. در اکوتیپ های ایرانی، کاربرد محرک های اکسینی صفات ریشه و محتوای گلیسیریزین را به طور معنی دار بهبود بخشید. اکوتیپ کاشمر با دریافت 0.5 میلی گرم در لیتر IAA قطورترین ریشه ها و در سطوح متوسط و بالای NAA و IAA ریشه هایی با وزن خشک بالا (به ترتیب 5.8 و 5.4 میلی گرم) تولید نمود. اکوتیپ جغتای نیز با کاربرد 1.5 و 0.5 میلی گرم IAA و NAA ریشه هایی وزین (به ترتیب 100 و 79 میلی گرم) تولید نمود. در مجموع، کاربرد سطوح متوسط و بالای هر یک از هورمون های IAA و NAA (1 و 1.5 میلی گرم در لیتر)، بالاترین بازدهی تولید گلیسیریزین (به ترتیب 8.82 و7.83 میکروگرم در گرم ماده خشک) در ریشه اکوتیپ کاشمر را در پی داشت. بنابراین، گزینش اکوتیپ مناسب و کاربرد محرک های اکسینی می تواند تولید درون شیشه ای ریشه و محتوی گلیسیریزین را در گیاه شیرین بیان افزایش دهد.