نقش دانشگاه های علوم پزشکی در زیست بوم نوآوری و اقتصاد دانش بنیان

امروزه دانش و نوآوری به عنوان عوامل مهم ایجاد ثروت پذیرفته شده و در سطح دولت و موسسات و همچنین در سطح خرد و کلان، فرصت ها و چالش های جدیدی را فراهم کرده است. در سطح کلان، کشورهای درحال توسعه و سازمان های اقتصادی بین المللی به طراحی راهبردها و چهارچوب هایی برای رسیدن به اقتصاد دانش محور که در آن ها ثروت و درآمد بر مبنای توانایی های دانش و نوآوری است اقدام می کنند (1).
بدون شک دانشگاه ها در چند سال اخیر علاوه بر ماموریت های ذاتی خود به عنوان پایگاه اصلی تولید و انتشار علم و دانش، نقش محوری در تحقق اهداف اقتصاد دانش بنیان و گسترش نوآوری بر عهده دارند. درواقع میان دانشگاه ها و جامعه رابطه ای دوجانبه مبتنی بر دانش ایجادشده و ایفای نقش فعال در توسعه اقتصادی به ماموریت دانشگاه افزوده گردیده است (2). در جوامع دانش بنیان از دانشگاه ها به عنوان نهادی که منبع تولید و توسعه انتقال دانش و فناوری و منشا اختراعات خلاقانه می باشد و ازلحاظ اقتصادی باصرفه است، یاد می شود و به واسطه فعالیت های کارآفرینانه ازجمله سرمایه گذاری های مشترک پژوهشی، توسعه فناوری، نوآوری صنعتی و تشکیل شرکت های دانش بنیان زایشی که به عنوان بنگاه های مهم اقتصادی جهت انتقال فناوری جدید به صنعت محسوب می شوند، نقشی اساسی در ثروت آفرینی اقتصادی و اجتماعی ایفا می کنند (3,4).
یکی از اقدامات صورت گرفته برای حمایت از فعالیت های کارآفرینانه، مطالعه دانشگاه ها و محیط های پیرامونی آن در قالب زیست بوم های نوآوری و فناوری می باشد که برای نیل به توسعه اقتصادی و فناورانه ضروری است. زیست بوم نوآوری و فناوری، سیستمی پویا و از بازیگران دانشگاهی، صنعتی، نهادها، سازمان های علمی، اقتصادی و دولت تشکیل شده است (5).
به گفته محققان، در عرصه سلامت نیز نوآوری های متعددی رخ داده است که به افزایش توانایی آن ها در پاسخ دادن به انتظارات بیماران ازنظر امید به زندگی، کاهش هزینه ها، افزایش کیفیت زندگی، بهبود تشخیص و روش های درمان منجر شده است. در بخش هایی مانند دارو، زیست فناوری و تجهیزات پزشکی این تاثیر بسیار بیشتر از سایر حوزه ها می باشد؛ بنابراین برای اینکه صنعت و جامعه بتوانند از پتانسیل اجتماعی-اقتصادی دانشگاه ها بهره مند شود، نتایج تحقیقات باید منتشر، کاربردی و ازنظر اقتصادی در قالب محصولات و خدمات نوآورانه مورد بهره برداری قرار گیرد (6).
دانشگاه های علوم پزشکی نیز با توجه به شرایط محیطی پیچیده و فناوری های نوظهور و پویایی زیست بوم نوآوری و فناوری دیگر نمی توانند با رویکردها و شیوه های سنتی، مسایل و مشکلات گوناگون خود را مرتفع نمایند و اگر بخواهند به رشد و توسعه و حیات خود به عنوان نقشی که در زیست بوم نوآوری و فناوری در راستای توسعه علم و فناوری و پاسخگویی به نیازمندی های جامعه دارند، پاسخ دهند؛ ملزم به انطباق هر چه بیشتر با محیط و برنامه ریزی و اقدام موثر جهت تغییرات بنیادی در استراتژی، ساختار، روش ها و فناوری ها به منظور تضمین بقای بلندمدت خود هستند (7).
 بااین وجود از سه دهه گذشته فعالیت هایی درزمینه ی تولید زیست داروها در ایران آغازشده و ایران امروز در تولید محصولات زیست فناوری رتبه دوم را در آسیا به دست آورده است. ایران در پژوهش های سلول های بنیادی رتبه 14 جهان و اول منطقه را به خود اختصاص داده و تولید کنندگان و موسسات تحقیقات دارویی کشور به دانش فنی و توانمندی های پیشرفته ای در این حوزه دست یافته اند. در حال حاضر 20 داروی زیست فناوری در ایران تولید می شود که در درمان بیماری های خاص مانند انواع سرطان، ام اس (Multiple Sclerosis: MS) و هموفیلی کاربرد دارند (8). در فعالیت های مرتبط با حوزه سلامت بیش از 1425 شرکت دانش بنیان ثبت شده و بالغ بر 800 هسته فناور نیز در مراکز رشد دانشگاه های علوم پزشکی مستقر هستند (9).
علی رغم اقدامات صورت گرفته، دانشگاه های علوم پزشکی همچنان در ابتدای مسیر فناوری و نوآوری و حرکت به سمت دانشگاه های کارآفرین و تحول گرا قرار دارند. به همین منظور ضروری است دانشگاه های علوم پزشکی به عنوان یکی از اصلی ترین اجزای زیست بوم نوآوری و فناوری، با تمرکز و جدیتی مضاعف به ایجاد و تقویت زیرساخت های قانونی، مالی، ساختاری و مدیریتی خود در راستای آموزش و ترویج فرهنگ کارآفرینی و افزایش خلاقیت و نوآوری سرمایه انسانی تحت پوشش اقدام کنند تا بستر مناسب جهت تولید و تجاری سازی دانش و فناوری برحسب مسایل و نیازهای سلامت جامعه و صنعت، بیش ازپیش فراهم گردد. بدیهی است دانشگاه ها برای طی کردن این مسیر با مشکلات زیادی مواجه هستند؛ دولت وظیفه دارد با تدوین لوایح دستورالعمل ها و آیین نامه ها، بسترسازی مناسبی را برای مرتفع نمودن مشکلات فراهم نماید. البته در این مسیر استفاده از تجارب کشورهای موفق و پیشرو می تواند گره گشای بسیاری از چالش های پیش رو باشد.
در پایان انتظار می رود دانشگاه های علوم پزشکی با حمایت و مدیریت کارآمد تحقیقات، دارایی های فکری و فعالیت های فناورانه اعضای هییت علمی، دانشجویان و محققین درزمینه ی پژوهش های اثربخش، ثبت اختراع، اعطای حق لیسانس، تشکیل هسته های فناور، شرکت های زایشی و دانش بنیان، فرصت های بهره برداری از فناوری برای کارآفرینان عرصه سلامت تسهیل شود و به گسترش نوآوری های بومی و درون زا جهت صرفه جویی های اقتصادی و نیل به اهداف عالی نظام سلامت که همان کاهش هزینه های سلامت و بهبود کیفیت زندگی در سطح جامعه می باشد، نایل گردند.