بررسی مضامین سیاسی-اجتماعی در دیوان ادیب الممالک فراهانی و احمد شوقی

ادبیات متعهد حوزه های گوناگونی را در برمی گیرد. پرداختن به مسایل اجتماعی و سیاسی جامعه از مهم ترین رویکردهای این نوع ادبیات است. در عصر مشروطه در جامعه ایران و مصر اوضاع اجتماعی و سیاسی مشابهی شکل گرفته بود. مسایلی که استقلال و هویت چنین کشورهایی را دست خوش تعرض بیگانگان قرار می داد و در نتیجه با خطر جدی روبه رو می-ساخت؛ بنابراین شاعران اجتماعی در تب و تاب چنین اوضاع متلاطمی وارد شدند و مهم ترین هم آنان پرداختن به مسایل اجتماعی و سیاسی شد. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شده، مضامین اجتماعی- سیاسی در اشعار ادیب الممالک و احمد شوقی، بر اساس مکتب تطبیقی آمریکا استخراج و بررسی شده است. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که مضامینی از قبیل وطن پرستی، یادکرد آزادگان و پهلوانان وطنی، ترغیب به وحدت و همبستگی، انزجار از بیگانگان و انتقاد از نابسامانی های اجتماعی در شعر این دو شاعر، کاربرد گسترده ای داشته است با این تفاوت که ادیب الممالک، مسایل جزیی اجتماعی را هم در شعر خود وارد کرده است؛ حال آن که احمد شوقی غالبا مسایل کلان تر را مطرح نموده است. هر دو شاعر وطنی، در ابتدا نسبت به نهضت مشروطه دیدگاهی مثبت دارند؛ اما با ورود نابه هنجاری ها به ساختار نهضت، مسیر خود را تغییر داده و از آن شکوه سرمی دهند. اصلاح طلبی و لزوم عملکرد مثبت طبقات گوناگون اجتماع و اهل سیاست از مهم ترین راه کارهایی است که این دو شاعر برای نیل به پیروزی ملی، پیشنهاد می کنند.