تجزیه ژنتیکی و هتروزیس پارامترهای کیفی الیاف در پنبه با استفاده از طرح تلاقی کارولینای شمالی NCII

هیبریدها پتانسیل خود را برای افزایش عملکرد و ثبات عملکرد نشان داده اند. آگاهی از میزان هتروزیس، چه نسبت به والد (والدین متوسط یا بهتر) یا والد تجاری شاهد، در ارزیابی اینکه آیا هیبریدها عملکرد بهتری نسبت به واریته های موجود دارند، مهم است. این اطلاعات می تواند بر تصمیم برای سرمایه گذاری در توسعه هیبریدها تاثیر بگذارد. این پژوهش به منظور برآورد اثرات ژنی، وراثت پذیری، هتروزیس و شناسایی روش های مناسب بهنژادی جهت بهبود پارامترهای کیفیت و عملکرد الیاف، و تعیین کارآمدترین روش گروه بندی هتروتیک برای طبقه بندی لاین ها انجام شد.  در این مطالعه تعداد 7 ژنوتیپ مادری و سه ژنوتیپ پدری پنبه از گروه های مختلف هتروتیکی در سال زراعی 1400 در یک طرح کارولینای شمالی (II) با یکدیگر تلاقی داده شدند. سه مجموعه از هیبریدهای تولید شده به همراه والدین آنها در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه آزمایشی ایستگاه تحقیقاتی هاشم آباد موسسه تحقیقات پنبه کشور کشت گردیدند.  بررسی تجزیه واریانس پارامترهای کیفی و کمی الیاف نشان داد که اثر ماده ها، اثر نرها و اثر متقابل بین نرها و ماده ها برای همه پارامترهای مورد بررسی به استثنای حداکثر یکنواختی معنیدار بود. بررسی پارامترهای ژنتیکی نشان داد که ویژگیهای کیفی تحت تاثیر آثار افزایشی و غیرافزایشی ژن ها قرار دارند. سهم آثار غیرافزایشی در کنترل ژنتیکی حداکثر یکنواختی بیشتر از آثار افزایشی بود، درحالیکه برای میکرونری استحکام و 25 درصد طول الیاف، سهم آثار افزایشی بیشتر بود. مقادیر بالای برآورد وراثتپذیری خصوصی نشان داد که بروز پارامترهای کیفی بیشتر تحت تاثیر آثار ژنتیکی است. با توجه به وجود آثار افزایشی و برآورد وراثتپذیری خصوصی پایین در صفت درصد کیل، استفاده از برنامه های اصلاحی مبتنی بر تلاقی و سپس جهت بهبود این صفت، امیدبخش خواهد بود. برای سایر پارامترهای کیفی، برآورد وراثتپذیری خصوصی بالا بود. بنابریان، استفاده از برنامه های به نژادی مبتنی بر انتخاب جهت بهبود این صفات، امیدبخش است. بررسی هتروزیس نسبی بر اساس میانگین والدین نشان داد که دامنه هتروزیس از 73/2- تا87/7 درصد1، از 52/4 تا ا 23/22درصد، از 05/0- تا 32/4 درصد و از 25/1 تا 55/6 درصد، به ترتیب برای صفات میکرونری، استحکام، کشش و شاخص کیفیت الیاف وجود داشت. این نتایج نشان داد که از آنجایی که در کنترل کیفیت الیاف، هم اثرات افزایشی و هم اثرات غیر افزایشی نقش دارند، می توان با انتخاب روش اصلاحی مناسب مثل انتخاب دوره ای، امکان تجمیع ژن های مناسب افزایشی را بالا برد و فرصت بهره برداری از واریانس غالبیت را فراهم نمود. این نتایج مبنایی برای تسریع توسعه هیبریدهای با کیفیت الیاف بالا در پنبه فراهم می کند.