ارزیابی صفات مورفولوژیکی، کیفی و عملکرد در ژنوتیپ های امیدبخش پنبه (Gossypium Hirsutum) در هاشم آباد گرگان

با وجود ارقام پنبه جدید که در سال های گذشته با تلاش اصلاحگران پنبه اصلاح، معرفی و تجاری سازی شده است، افزایش میزان تنوع ژنتیکی بانک ژنی کشور و معرفی ارقام جدید با عملکرد وش بیشتر، زودرس و کیفیت الیاف برتر از اهمیت ویژه ای برخوردر است. این بررسی به منظور ارزیابی صفات زراعی و کیفی الیاف ارقام پنبه ای که از طریق روش های مختلف اصلاحی بدست آمده اند و از نظر یک یا چند صفت برتری خود را نسبت به ارقام تجاری نشان داده اند در منطقه هاشم آباد گرگان انجام گردید. این تحقیق جهت تعیین میزان اثربخشی  صفات اندازه گیری شده در ژنوتیپ های پنبه انجام گردید.

در این مطالعه تعداد 5 ژنوتیپ 90-10481 و 92-34 و 92-48 و Va-1 وVa-2  به همراه شاهدهای گلستان و ورامین در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار طی سالهای 98-1397 با استفاده از روش تجزیه مرکب و تجزیه به مولفه های اصلی با استفاده از تجزیه گرافیکی GTBiplot و انتخاب ژنوتیپ های برتر مورد مقایسه قرار گرفتند.

بر اساس نتایج حاصل از تجزیه مرکب صفات ارتفاع، تعداد شاخه زایا، تعداد غوزه، درصد زودرسی، عملکرد وش (30 غوزه، چین یک، چین دو) و عملکرد کل، عملکرد الیاف (30 غوزه)، وزن بذر (30 غوزه و چین یک)، طول الیاف، یکنواختی، ظرافت الیاف، استحکام، کشش الیاف، کیل کل و کیل 30 غوزه در سطح آماری یک درصد در بررسی ژنوتیپ ها معنی دار بود. بر اساس نتایج بدست آمده چهار مولفه دارای ریشه مشخصه بالاتر از دو (88/5، 27/5، 12/3 و 05/2) بودند. چهار مولفه ی اول در مجموع 65/90 درصد از کل تغییرات بین داده ها را توجیه کردند. در مولفه اول با مقدار 65/32 صفات زودرسی و وزن وش سی غوزه، در مولفه دوم صفات تعداد غوزه و عملکرد کل، در مولفه سوم صفات طول الیاف و استحکام و در مولفه چهارم صفات کشش و ظرافت الیاف و درصد کیل تغییرات را توجیه کردند. بیشترین تنوع توجیه شده توسط نمودار بای پلات ناشی در ژنوتیپ Va-1 و VA-2 توسط صفت مربوط به عملکرد شامل عملکرد کل، تعداد غوزه، عملکرد چین اول، عملکرد بذر چین اول و زودرسی می باشد. ژنوتیپ های VA-1 و VA-2 با همدیگر همبستگی مثبت و با ژنوتیپ های 48-92 و 10481-90 و 34-92 و ارقام گلستان همبستگی منفی دارند. ژنوتیپ VA-1 با رقم ورامین همبستگی حدود صفر دارند با توجه به اینکه زاویه ای در حدود 90 درجه تشکیل داده اند. لذا ژنوتیپ VA-1 با رقم ورامین زمینه ژنتیکی متفاوتی دارند که باعث اختلاف آنها شده است.

نتایج بدست آمده نشان داد که ژنوتیپ Va-1 و Va-2 قابلیت معرفی شدن ارقام جدید و همچنین استفاده در برنامه های اصلاحی برای ایجاد تنوع ژنتیکی بالاتر را دارند. ضمن داشتن عملکرد بالا زودرس تر از ژنوتیپ های دیگر مورد بررسی می باشد. ژنوتیپ Va-1 با داشتن یکنواختی الیاف بالا و عملکرد چین اول بالا به عنوان یک ژنوتیپ زودرس ظاهر گردید. ژنوتیپ Va-1 با داشتن تعداد غوزه و شاخه زایای بالا بیشترین عملکرد را در بین ژنوتیپ های مورد بررسی داشت. این خصوصیات می توانند برای اصلاح ارقام تجاری و تولید رقم جدید در برنامه های اصلاحی مدنظر قرار گیرند.