ارزیابی قابلیت مراتع کوهستانی درمیان خراسان جنوبی برای بهره برداری از پتانسیل زنبورداری

یکی از رایج ترین کارکردهای مراتع، زنبورداری است که برای بهبود معیشت مرتعداران و مشارکت بهتر آنان در مدیریت مراتع، می تواند توسعه یابد. مطالعات بسیاری در خصوص شناسایی گونه های جذاب برای زنبورداری انجام شده است؛ اما در مورد ارزیابی قابلیت مراتع برای زنبورداری، تحقیقات کمتری صورت گرفته است. از اینرو، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی قابلیت مراتع کوهستانی درمیان خراسان جنوبی برای زنبورداری، انجام شد.

برای این منظور، بر مبنای مقادیر معیارها و شاخص های اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی، شایستگی مراتع برای زنبورداری مشخص گردید. شاخص های اکولوژیکی، با آماربرداری از پوشش گیاهی در داخل 60 پلات دو متر مربعی مستقر در امتداد ترانسکت های 200 متری، محاسبه گردید. اطلاعات اقلیمی نیز از نزدیک ترین ایستگاه هواشناسی، تهیه شد. فاصله از منابع آبی، فاصله از جاده و کلاس های مختلف شیب اراضی نیز به عنوان شاخص های محیطی، مد نظر قرار گرفت. محدودیت ها و پتانسیل های منطقه نیز برای بهره برداری از پتانسیل زنبورداری، از دیدگاه بهره برداران و کارشناسان، با طراحی مجموعه سیوالات، در قالب طیف لیکرت ارزیابی شد. از تلفیق نقشه ها در محیط GIS و بر مبنای رویکرد عامل محدوده کننده فایو (روش رایج تعیین شایستگی مرتع)، نقشه نهایی شایستگی برای بهره برداری از پتانسیل زنبورداری بر اساس درجات شایستگی خوب (S1)، متوسط (S2)، کم (S3) و غیرشایسته (N) تهیه گردید.

با توجه به بررسی لیست گونه های گیاهی مراتع درمیان، تعداد 85 گونه در مراتع منطقه پراکنش دارد که 65 گونه به عنوان گونه های جذاب برای زنبورعسل شناسایی شد. گیاهان با کلاس جذابیت III و II، به ترتیب با 8/42 و 2/30 درصد، بیشترین حضور را در ترکیب گیاهی دارند و در همه تیپ های گیاهی، سهم گیاهان کلاسI، اندک بود. بیشترین گونه ها، متعلق به خانواده های Asteraceae، Lamiaceae و Leguminosa بود. بر مبنای نتایج، 8/7661 هکتار (1/56 درصد) از مساحت مراتع منطقه، در طبقه شایستگی متوسط (S2)، 9/274 هکتار (0/2 درصد) در طبقه شایستگی کم (S3) و 4/5717 هکتار (9/41 درصد) در طبقه غیر شایسته (N) قرار دارد. دما و رطوبت نسبی در ارتفاعات منطقه، شاخص جذابیت گونه های گیاهی توام با رطوبت در پایین دست منطقه و مشکلات فرهنگی- اجتماعی نظیر؛ کمبود و یا نبود دانش مرتبط با زنبورداری؛ از عوامل محدود کننده شایستگی اراضی، برای زنبورداری می باشند. ترکیب گیاهی، سرعت باد و در برخی تیپ های گیاهی، دوره گلدهی طولانی و همچنین بازار خوب مصرف عسل، از عوامل افزایش دهنده شایستگی و عامل پایداری این حرفه در منطقه بود.

با توجه به اینکه عمده سطح مراتع (1/56 درصد)، شایستگی مطلوب (S2) از نظر زنبورداری دارند؛ پرورش زنبورعسل می تواند به عنوان معیشت تکمیلی جهت افزایش درآمد مرتعداران و بهبود وضعیت اقتصادی آنان، به کار رود. در این خصوص، با برگزاری دوره های آموزشی و حمایت دولت جهت ارایه تسهیلات، انگیزه مرتعدران برای کاهش دام در قبال درآمد حاصل از زنبورداری، افزایش خواهد یافت.