تاثیر عوامل محیطی در پیش بینی رویشگاه گونه Dorema ammoniacum D. DON. در مراتع ندوشن استان یزد

شناسایی، حفظ و اصلاح رویشگاه های گیاهان دارویی و صنعتی مراتع، از نقطه نظر اقتصادی و اجتماعی حایز اهمیت است. وشا Dorema ammoniacum D. DON. از گیاهان با ارزش علوفه ای، صنعتی و دارویی است که مورد بهره برداری بیش از حد قرار می گیرد به طوری که از گیاهان در معرض خطر استان است. هدف این تحقیق تهیه نقشه پیش بینی رویشگاهی گونه D. ammoniacum  با استفاده از روش رگرسیون لجستیک بود. با بررسی ارتباط یک یا چند متغیر مستقل با یک متغیر پاسخ، مهمترین عوامل موثر در پراکنش گونه مورد بررسی تعیین می شود.

پژوهش حاضر در مراتع ندوشن از توابع شهرستان میبد در استان یزد انجام شد. اطلاعات مورد نیاز شامل: داده های عوامل محیطی مانند توپوگرافی، اقلیم، خاک و پوشش گیاهی جمع آوری شد. این داده ها با استفاده از نقشه مدل رقومی ارتفاع، ایستگاه های هواشناسی و نمونه برداری میدانی و آزمایشگاه تهیه شد. نمونه برداری پوشش گیاهی، در شش واحد همگن به روش تصادفی-سیستماتیک و در هر واحد، نمونه برداری در طول سه ترانسکت 350 متری انجام شد. به طوری که در طول هر ترانسکت 10 پلات مستقر شد. هم چنین از ابتدا و انتهای هر ترانسکت از عمق های 30-0 و 60-30 سانتی متر نمونه خاک برداشت شد. داده های مربوط به عوامل محیطی، به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته شدند. داده های حضور و عدم حضور گونه به عنوان متغیر وابسته به ترتیب با کد 1 و 0 مشخص شدند. برای بررسی و تشریح ارتباط و ساختار فضایی بین عوامل خاک از تجزیه و تحلیل تغییرنما (واریوگرام) در نرم افزار GS+5.1.1 استفاده شد. سپس با روش درون یابی کریجینگ و وزن دهی فاصله معکوس (Inverse distance weighting/IDW)، نقشه ویژگی های خاک در نرم افزار ArcGIS10.4 تهیه شد. به منظور ارزیابی روش های میان یابی از روش تقاطعی و سه پارامتر آماری شامل شاخص های میانگین قدر مطلق خطا (MAE/Mean Absolute Error)، میانگین انحراف خطا (MBE/Mean Bias Error) و هم چنین جذر میانگین مربعات خطا (RMSE/Root Mean Square Error) استفاده شد. بعد از تهیه نقشه عوامل موردنظر، با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک و در دست داشتن داده های حضور/عدم حضور و داده های محیطی، نقشه پراکنش بالقوه گونه D. ammoniacum تهیه شد.

با بررسی ارتباط و ساختار فضایی بین عوامل خاک با استفاده از تجزیه و تحلیل تغییرنما (واریوگرام) نتایج نشان داد که اغلب متغیرهای مورد بررسی از نظر وابستگی مکانی در دامنه قوی و متوسط قرار دارند؛ به طوری که مدل تغییرنما برای رطوبت اشباع و کربن آلی کروی برای متغیرهای درصد سدیم، ازت و کلسیم گوسی است. بر اساس نتایج، برای متغیرهای رطوبت اشباع، درصد سدیم و کلسیم عمق اول خاک و درصد کربن آلی عمق دوم خاک، روش درون یابی کریجینگ نقطه ای به عنوان صحیح ترین روش انتخاب شد. تنها در مورد ازت عمق اول خاک روش وزن دهی فاصله معکوس، دارای خطا و انحراف کم تری بود. روش های درون یابی کریجینگ و وزن دهی معکوس فاصله به عنوان روش های مناسب جهت درون یابی انتخاب شدند. بهترین مدل برازش شده به منظور تخمین احتمال رخداد گونه D. ammoniacum به صورت معادله ارایه شد. با توجه به معادله به دست آمده، حضور گونه D. ammoniacum با درصد رطوبت اشباع و سدیم عمق اول خاک، کربن آلی عمق دوم و کلسیم عمق اول خاک ارتباط مثبت و با نیترات عمق اول خاک ارتباط منفی دارد. با توجه به طبقه بندی مطلوبیت رویشگاه و مطابق مدل پیش بینی، 20 درصد از منطقه مورد مطالعه دارای تناسب عالی و 24 درصد رویشگاه مناسب تعیین شد. بر اساس شاخص کاپا، میزان تطابق نقشه پیش بینی حاصل با داده های زمینی برای رویشگاه مذکور در سطح خوب ارزیابی شد.

مدل سازی پراکنش بالقوه گونه های گیاهی با استفاده از رگرسیون لجستیک، می تواند در مکان یابی مناطق مستعد جهت احیای گونه های مهم کمک شایانی نماید. با توجه به اینکه نقشه پیش بینی شبیه سازی شده، با صحت قابل قبول به دست آمد و توانسته است متغیرهای تاثیرگذار بر گونه D. ammoniacum را شناسایی کند، از این رو می توان از این مدل برای برآورد حدود جغرافیایی و شناسایی رویشگاه های دارای شرایط پراکنش بالقوه استفاده نمود که این امر می تواند منجر به تصمیم های مدیریتی در راستای حفاظت و بهره برداری پایدار از گونه مورد نظر گردد.