حد بهره برداری مجاز 5 گونه کلیدی مرتعی (مطالعه موردی: مراتع ییلاقی زاغه لرستان)

گونه های مرتعی حساسیت متفاوتی نسبت به چرای دام دارند. این تاثیر گاه با کمک شرایط اقلیمی بسیار مهمتر می شود، اگر جمعیت و شدت چرای دام در هر اکوسیستم متناسب با ظرفیت چرایی و حد مجاز بهره برداری باشد، حفظ گونه های مرغوب مرتعی و خوشخوراک و ترکیب گیاهی و همچنین دوام تولید در اکوسیستم مرتعی تضمین می گردد. بنابراین آگاهی از میزان تولید و حدمجاز برداشت یکی ار اساسی ترین اطلاعات پایه ای در مدیریت این زیست بوم ها به شمار می رود. این مقاله با هدف تعیین حد بهره برداری مجاز 5 گونه کلیدی مراتع ییلاقی استان لرستان نگارش گردید.

برای تعییین حد بهره برداری مجاز گونه تعداد 50 پایه متوسط ویکسان از گونه هایAstragalus curvirostris  Bromus tomentellus ، Festuca ovina، Onobrychis melanotricha، Picris strigosaانتخاب شد. این پروژه به مدت 5 سال (90-1385) انجام گردید. به این صورت که پایه های شماره 1 تا 10 بدون برداشت یا تیمار شاهد، پایه های شماره 11 تا 20 تیمار 25%، پایه های شماره 21 تا 30 تیمار 50%، و پایه های شماره 31 تا 40 تیمار 75% اعمال گردید. علاوه بر آن تعداد 10 پایه متجانس دیگر انتخاب شده و پس از تکمیل رشد به عنوان شاهد سالانه قطع و با استفاده از ترازوی الکتریکی با دقت 01/0 گرم وزن شدند. با جمع کردن علوفه حاصل از ماه های برداشت با باقیمانده تولید در پایان فصل رویش مقدار کل علوفه تولید شده هر پایه برای هر سال مشخص شد. همزمان با اعمال تیمار ها، ویژگی های دیگری نیز مانند بنیه و شادابی، مرگ و ارتفاع گیاه مورد اندازه گیری و ارزیابی قرار گرفتند. این آمار در سطح 40 هکتار قرق محصور و موجود برداشت گردید. پس از تکمیل آماربرداری با استفاده از نرم افزار تخصصی MSTAT- C داده ها تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج نشان داد تولید گونه O. melanotricha تحت اثر چرای 25% رشد مجدد بیشتری دارد ولی برداشت های50 و 75% باعث تحلیل و مرگ پایه ها می شود. در گونهB. tomentellus  برداشت های 25، 50 و 75 درصد باعث افزایش تولید گیاه بروموس در مقایسه با قرق می شود. در بررسی اثر اجرای تیمارهای مختلف برداشت بر تولید، گونهF. ovina  نسبت به برداشت اندام های هوایی مقاومت بیشتری دارد. نسبت به سایر گونه ها از خود نشان داده است ولی با مقایسه میانگین های تولید سالیانه تولید در پایه های شاهد و تیمار برداشت 75٪ نسبت به تیمارهای برداشت 25 و 50٪ در طبقه بالاتر قرار دارد. گونه A. curvirostris نسبت به چرای سنگین حساس است و ادامه چرای سنگین باعث عدم تکمیل رشد کامل آن در سالهای آتی می شود که نشان می دهد این گونه نباید بیش از 50٪ مورد چرا قرار گیرد ولی در چرای سبک یا 25٪ بهترین نتیجه را خواهیم داشت. مشخص گردید که، گونه P. strigosa نسبت به تیمارهای چرایی در مراحل گلدهی و پس از آن حساسیت چندانی ندارد اما به چرای اول فصل بسیار حساس است. اگر برگچه های اولیه بطور کامل حذف شوند گیاه در همان مرحله از بین خواهد رفت.

نتیجه گیری: 

در بررسی اثر متقابل گونه، زمان و درصد برداشت، به طور خلاصه حد مجاز برداشت گونه ها را می توان چنین بیان نمود. گونهF. ovina  مقاومترین گونه نسبت به برداشت اندام های هوایی و تا 75% مقاوم است. گونه O. melanotricha 25%، گونه A. curvirostris  25 تا 50%، گونه B. tomentellus  50% و گونه P. strigosa 25 تا 50% را می توانند تحمل نمایند. البته رعایت فصل چرا بسیار اهمیت دارد.