بررسی تطبیقی رابطه صفات با ذات الهی از دیدگاه مذاهب کلامی

اندیشه های متکلمان اسلامی درباره رابطه صفات با ذات، در دو رویکرد الهیات ایجابی و سلبی منحصر شده است. غالب متکلمان به رویکرد ایجابی و اثباتی صفات کمالی برای ذات حق باورمندند، اما در کیفیت ارتباط صفات با ذات اختلاف دارند. مشهور شیعه، زیدیه، بعضی از معتزله و فیلسوفان متکلم قایل به نظریه عینیت شده، معتقدند ذات حق و صفات خداوند حقیقت واحدی در خارج دارد و هر رویکرد اثباتی مخالف با نظریه عینیت را به اشکال ترکیب و تعدد قدما متهم کرده اند. اصحاب حدیث و سلفیان قایل به نظریه غیریت شده، معتقدند صفات، زاید بر ذات و حقیقتی جدای از ذات حق دارند. اشاعره و ماتریدیان قایل به نظریه قایمیت شده، معتقدند صفات ذاتی خداوند نه عین و نه غیر او هستند و هر رویکرد اثباتی مخالف خود را یا متهم به ترکیب یا متهم به عروض عوارض بر ذات حق کرده اند. قایلان به رویکرد سلبی با اعتقاد به اینکه نفی تشبیه و ترکیب از ذات حق مستلزم نفی هرگونه صفتی از ذات حق است، با تاکید بر نظریه نفی صفات، در محدوده تنزیه دو دسته شده اند که از آن میان اسماعیلیان معتقد به تنزیه مطلق و بعضی از متکلمان شیعه اثناعشریه و معتزله معتقد به نظریه نیابت شده اند.