بررسی ترکیب بند عاشورایی محتشم کاشانی با تکیه بر اثرپذیری از پیشینیان

مشهورترین سوگ سروده آیینی فارسی ترکیب بند عاشورایی محتشم کاشانیست که پیوسته مورد اقبال بوده است. اثر فرهنگی و زبانی این مرثیه هنری بیش از یک شعرست، به شکلی که صاحب نظران فراوانی زبان به تحسینش گشوده اند و بارها مورد تقلید قرار گرفته. محتشم، مخلصانه از میراث پیشینیانان خود بهره برده، با هوشمندی اثری جاودان آفریده است. در این نوشتار، اجمالا با روش تحلیلی - توصیفی، محاسن این شعر و دیدگاه بزرگان در موردش بیان گردیده، نشان داده شده که وی چگونه از سخنسرایان قبلی چون خاقانی، محمد راوندی، حسن کاشی، خواجو، آذری طوسی، ابن حسام خوسفی، بابافغانی و... بهره مند گشته است. در این ترکیب بند شاعر سعی داشته با سادگی و ظرافت، به دور از تعقیدات لفظی و معنوی، آمیزه ای از محاسن اشعار گذشتگان را در قالبی متناسب به شعرش بیفزاید؛ البته از عنایات ربانی و توجه ذوات پاک معصومین (ع) و تشویق شاه صفوی در مقبولیت این شاهکار نباید چشم پوشید. دقت به ساختار این سروده نشان می دهد هیچ اثر ارجمندی به ویژه در عرصه ادبیات بدون بهره جویی از آثار شاخص پیشینیان آفریده نمی شود و هر نوع ادبی در حیات سبکی خود زمانی به اوج رسیده، الگوی دیگران قرار می گیرد اما به ندرت مقبولیت نخستینش تکرار می گردد.