مطالعه سبک شناسی منظومه تعلیمی - عرفانی روضه الانوار خواجوی کرمانی

 خواجوی کرمانی یکی از چهره های شاخص ادب فارسی در قرن هشتم، با پیروی از نظامی گنجوی به سرودن منظومه هایی از قبیل «روضه الانوار»، «گوهرنامه» و «کمال نامه» پرداخته تا از این طریق به شیوه پیشینیان خود آموزه های اخلاقی را با بیانی منظوم و دلنشین به مخاطب انتقال دهد. وی در این زمینه به دو شیوه متفاوت عمل کرده است؛ به این معنا که گاهی این آموزه ها بصورت مستقیم و از زبان خود شاعر و گاه نیز بصورت غیرمستقیم و از زبان شخصیتهای داستانی مطرح شده است. «روضه الانوار» منظومه ای عرفانی، اخلاقی و اجتماعی در بحر سریع، بر وزن مخزن الاسرار نظامی و در بیست مقاله تدوین شده که هریک از آنها در موضوع خاصی است و با حکایتی تبیین و تایید میشود.

 پژوهش حاضر به شیوه توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای انجام شده است.

 خواجوی کرمانی در منظومه «روضه الانوار» به آرایش لفظ و آوردن کنایات و استعارات تازه و نو در مقدمه و سرآغاز مقالات بیست گانه اهتمام کرده و میل به هنرورزی با هر شیوه و شگرد ممکن، در اثرش مشهود است. خواجو در این منظومه با توصیف احوال و روحیات شخصیتها، حکایات را، که غالبا از حد پرسش و پاسخی نمیگذرد، بسط میدهد و گفتگو را گاهی تا 49 بیت روایت میکند. دلبستگی به موسیقی کلمات و هم آوایی واژه ها و تناسب واجها، صفت شاخص و محسوس در این اثر خواجو است؛ تا آنجا که گویی اندیشه شاعر حرکت خود را از موسیقی واژ ه ها آغاز میکند. اهتمام به ایراد سخنان حکمت آمیز و مثل گونه و کاربرد مثل را هم باید از ویژگیهای اصلی این منظومه برشمرد. یافته های پژوهش نشان میدهد که نخلبند شاعران در میان آرایه های ادبی در حوزه بدیع بیش از هر چیز بر انواع جناس، واج آرایی، انواع تکرار، تاکید و تضاد تمایل دارد و در سطح آرایه های بیانی نیز تشبیه و استعاره مصرحه در کلام وی بیشترین بسامد را دارند.

 خواجوی کرمانی در منظومه «روضه الانوار» از طریق آمیختن مضامین اجتماعی و اخلاقی با مفاهیم و آموزه های عرفانی، رنگ وبویی «صوفیانه» به منظومه خود بخشیده و شخصیتهای وی در این حکایات، که اغلب از صوفیان شناخته شده هستند، بعنوان ابزاری برای ترغیب مخاطب و تاثیر این آموزه ها بر روح و جان وی به کار رفته اند. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که خواجو در این منظومه نیز از شیوه خود در شخصیت پردازی منظومه های غنایی غفلت نکرده و شخصیتهایی مانند «لیلی و مجنون» نیز در برخی حکایات این منظومه در ردیف شخصیتهای اصلی نقش آفرینی میکنند.